De gelaagdheid van ons persoonlijk canvas

“Meneer, mijn tekening is mislukt! Mag ik opnieuw beginnen?” Het is een vraag die ik geregeld hoor in de klas. Zo ook tijdens het maken van de Corneille-opdracht. Hierbij tekenen de brugklassers op een groot vel karton een compositie van elementen die gebaseerd zijn op het werk van de beroemde schilder. Wanneer de schets af is kan er begonnen worden met schilderen. Het is soms de eerste keer dat deze elf- en twaalfjarigen een kwast en penseel in hun handen hebben. Wanneer dan, in hun ogen, de creatieve crisis toeslaat, komt vervolgens die onvermijdelijke vraag.

Ik gun het ze uiteraard, zo’n nieuw schilderblad, maar toch zet ik op zo’n moment even in op een begeleidend onderwijsleergesprekje. Daarbij staat altijd een vraag centraal. In dit geval: waarom zou je opnieuw willen beginnen? “Omdat het niet mooi is”, hoor ik dan vaak. Het is een antwoord dat meestal ongegrond is. Ondanks de mineurstemming van de leerling op dat moment, probeer ik uit te leggen waarom het niet nodig is om opnieuw te beginnen. Verf is namelijk een zeer dankbaar goedje dat prima overschilderbaar is. Zelfs wanneer de eerste laag nog nat is kun je er mooie effecten mee creëren. Ter bevestiging schilder ik een stukje voor. Het leerdoel bij deze opdracht is drieledig: de leerling leert de motorische vaardigheden van het schilderen, maar tegelijkertijd ook wat de mogelijkheden van verfverwerking zijn én om niet zomaar de kwast erbij neer te gooien als het even tegenzit.

De toegankelijkheid van verf en het opnieuw kunnen beginnen biedt kansen en staat garant voor een nieuwe uitdaging. Een goed voorbeeld hiervan is het project dat beeldend kunstenaar Daan den Houter bedacht: Het Overschilderschilderij. In 2002 schilderde hij op een doek van 50x60 cm een eerste laag. Het doek werd tentoongesteld in de kleinste galerie van Rotterdam; een vitrinekast van een vierkante meter, behorend bij café De Schouw in de Rotterdamse Witte de Withstraat. Sinds die tijd werd elke zes weken een kunstenaar uitgenodigd om over het bestaande werk heen te schilderen, zodat er op die manier een nieuw schilderij ontstond dat vervolgens weer zes weken te zien was in de kunstvitrine. In juni 2022 werd de honderdvijftigste laag op het doek geschilderd. Daar zijn tot op heden nog negen verfcreaties overheen gegaan, met als resultaat dat het originele doek waar Den Houter destijds aan begon inmiddels ruim tien kilo weegt en 51x61 cm meet.

Zo tegen het einde van een jaar kunnen we allemaal terugblikken op de dagen die achter ons liggen en op de lagen die we hebben beleefd en die onwillekeurig op ons eigen canvas terecht zijn gekomen. Elk jaar zijn er wel een x-aantal dagen bij die kleurloos en dof zijn, waarbij de enige glans komt van de lang drogende, stroperige olieverf. De verwerkingstijd is traag en het vergt discipline en geduld om te blijven denken aan betere tijden waardoor je verwachtingsvol weer verder kan en durft te gaan. Soms schilder je energiek en onwetend met plakkaatverf, in de hoop dat het goed hecht, kleurvast blijft en niet zal gaan scheuren wanneer de verflaag droogt. Het is soms een utopie. Maar de dagen die je met waterverf schildert blijken daarentegen juist transparant en vol van hoopvolle kansen te zijn.

Het is een waardevolle gedachte dat we zoveel mogelijk zelf mogen beslissen over de compositie van ons levenswerk en de materialen die we daarvoor gebruiken. Wanneer iets tegenzit is het nog niet mislukt. Het biedt juist kansen om opnieuw te mogen beginnen en jezelf te herpakken, verbeteren of misschien zelfs te overtreffen. Je levens(kunst)werk zal groeien. En ondanks dat het dag na dag iets aan gewicht zal gaan toenemen, hoeft het uiteindelijk niet zwaarder aan te gaan voelen.

cc-foto: Alix Guillard