De fluwelen zetels van de coalitie

Het is vandaag een jaar geleden dat Premier Mark Rutte in zijn Nationale Toespraak aankondigde het virus te laten rondgaan onder gezonde mensen richting de eindsituatie van groepsimmuniteit. Zijn verhaal was van een bedenkelijk wetenschappelijk, humanitair en bestuurlijk allooi, en het beleid is voorspelbaar misgegaan. Dat is in de eerste plaats te wijten aan de Kamer, die het kabinet controleert (althans had moeten controleren). Maar ook de grote kranten en omroepen hebben te weinig gedaan om het beleid van opbouwende kritiek te voorzien. Als de modale kiezer goed geïnformeerd zou zijn geweest over het coronabeleid waren Rutte’s VVD en zijn coalitiepartners waarschijnlijk kansloos.

Een wijs persoon zei ooit “journalistiek die niet kritisch naar de macht is, is weinig meer dan propaganda”. Toen Telegraaf-hoofdredacteur Paul Jansen zei dat “De Telegraaf vanuit kabinetskringen het verzoek kreeg het RIVM een beetje heel te laten” werd duidelijk dat het kabinet dergelijke eenstemmigheid actief heeft geprobeerd te organiseren. Dit werd bevestigd toen begin december een grote reeks documenten uit de begintijd van de coronacrisis via een Wob-verzoek naar buiten kwam. Grote delen waren weggelakt, maar de samenvatting is dat de strategie van “gecontroleerd uitrazen” vooral afhankelijk was van het met communicatie voorkomen dat de wens van de bevolking om beschermd te worden zou omslaan naar politieke weerstand.

Op zich is communicatie sturen vanuit de overheid in een grote crisis niet opzienbarend, maar wel dat de pers meewerkte. Volkskrant-hoofdredacteur Pieter Klok gaf op 19 maart aan het maatschappelijk debat te willen sturen “door niet allerlei virologen af te sturen” op het publiek, want „we moeten als land één lijn trekken om die lijn te steunen”.  Op 24 september 2020 gaf Klok ook aan te weinig aandacht aan de actiegroep Containment Nu! (waarin ondergetekende actief is) te hebben gegeven.

De Ombudsman van Trouw was het daar mee eens toen hij zei dat “opvallend is dat Viruswaarheid meer aandacht krijgt dan Containment Nu”. En ondanks het feit dat uw dienaar structureel goed zat en RIVM-voorman Jaap van Dissel eerder zelden, bleef een uitnodiging voor een kranteninterview of talkshow tot nu toe uit, en tientallen toch echt nuttige opinieartikelen werden niet gepubliceerd door NRC, Volkskrant, Parool en Trouw.

Het bredere verhaal De media hebben wel degelijk aandacht gegeven aan de vele fouten die het kabinet maakte, maar misten het bredere verhaal. Want alle ophef over het gebrek aan testen, beschermingsmiddelen, inreiscontroles en trage vaccinatie, of de wonderlijke prikorde, misten structureel de link naar de strategie. In het griepdraaiboek dat het kabinet gebruikt is er gewoon weinig reden om massaal te testen, traceren, beschermen, isoleren en vaccineren. Zo diende een te weinig kritische media een kabinet dat liever brokkenpiloot lijkt dan bewust slechte bestrijder van (te veel) infecties.

De cruciale fout van onze grote dagbladen en nieuwsshows is de omgang met feiten en wetenschap. Al voordat Premier Rutte op 16 maart 2020 aangaf het virus door de gezonde bevolking te willen laten gaan voor groepsimmuniteit was dit breed veroordeeld als onwetenschappelijk en onethisch. Hij ontkende in juni zelfs ooit een dergelijke toespraak gehouden te hebben. Het RIVM en haar voorman Jaap van Dissel hebben talloze keren beweringen gedaan die gewoon niet klopten, van “ maskers zijn schijnveilig ”  en “kinderen zijn niet besmettelijk” via “Nederland doet het relatief goed” en “indammen is de strategie” tot “Nederland doet al alles wat het kan om het virus af te remmen”. Hij deed niet eens moeite zijn misleiding te verhullen toen hij zei dat hij niet van plan is luchtgedragen verspreiding te erkennen omdat dat zou te duur zijn. Zijn collega Jacco Wallinga deelde zijn ontdekking dat het virus vooral door mensen zonder klachten wordt verspreid pas maanden later met het land “omdat je niet alles in één keer kunt vertellen ”. De meeste van deze onware beweringen zijn niet geduid in de media, laat staan dat erkend is dat er een gecoördineerde misleidingscampagne wordt gevoerd. Een aanpak die ook noodzakelijk is bij het griepdraaiboek dat het kabinet volgt. Zo bleef het publiek verstoken van informatie die nodig is voor een goede meningsvorming, maar ook om zelf beslissingen te kunnen nemen over onze persoonlijke veiligheid.

Misleidingscampage Een voorbeeld zijn scholen, die de afgelopen dagen meermaals meldden verrast te zijn door de grootschalige infectie in het gebouw, want kinderen zouden relatief weinig infecties opleveren en de RIVM-richtlijnen afdoende tegen infectie. Maar het RIVM wil juist níet dat kinderen en (gezonde) leraren niet besmet raken. Deze schoolbestuurders zijn in zekere zin verweesd, want vanuit hun positie hebben ze geen kans om aan hun zeer verregaande zorgplicht voor medewerkers en leerlingen te voldoen. Dit overigens met behulp van hun vakbonden , die ook nog eens de zorgmedewerkers in de steek hebben gelaten.

Zo valt niet aan de conclusie te ontkomen dat meer kritische massamedia een heel andere verkiezingsuitslag zouden hebben opgeleverd. Een partij waarvan je weet dat die een beleid steunde dat tot massale onnodige sterfte en andere gezondheidsschade leidde is niet aantrekkelijk, net zomin als de keuze voor meer dan een jaar jojo-lockdowns en structureel onzin vertellen tegen een bevolking die gewoon beschermd wil worden. Het geweld op straat is niet los te zien van de keuzes van de coalitie.

Consumenten van massamedia hebben geen kans gekregen rationeel een eigen mening te bepalen over hoeveel virus ze wenselijk vinden, of zelfs maar te begrijpen dat er alternatieven zijn die werken. Want ook als het “Zero Covid” van Australië en Vietnam niet haalbaar is, levert een lage infectiegraad à la Denemarken of Duitsland altijd voordelen op. Zo zit het hele debat gevangen in het denkkader van het “versoepelingsbudget”, dat geen verband houdt met het epidemiologische feit dat alleen vroeg hard remmen een kans biedt op duurzame versoepeling.

Dividend Tragisch is dat het verspreidingsbeleid bijna niemand buiten de medische sector dient. Miljoenen mensen hebben extra veel risico bij infectie, en moeten al een jaar kiezen tussen infectie en isolatie. Leraren, zorgmedewerkers en andere contactwerkers zijn in de vuurlinie gezet onder desinformatie, net als miljoenen ouders en hun kinderen. De horeca, cultuursector en winkels zijn onnodig lang dicht omdat de scholen onbeschermd zijn. Richting de 5 miljoen mensen moeten al besmet zijn geweest, vaak zonder te weten dat het virus ruimtes vult en 1,5 meter afstand niet voldoende is.

Zo houd je als politieke partij geen achterban over. Tenzij partijen in hoge mate met rust worden gelaten door welwillende massamedia, natuurlijk. De Nieuw-Zeeuwse premier Jacinda Ardern won de verkiezingen met indammen en eerlijkheid, Mark Rutte gaat het waarschijnlijk met het tegenovergestelde lukken. Het harde werk van de middenpartijen om het maatschappelijke middenveld bevriend te houden betaalt zijn dividenden uit.