De erotiek van de komma

Een droevige tijding bereikte mij vandaag: het bestaan van de komma is bedreigd.

Dat is volgens dit nieuwsbericht onder meer een gevolg van de beknoptheid op sociale media. U weet wel, #dieplekwaarwoordenachteloosaanelkaarwordengeplakt, en waar leestekens in het gevecht met de limiet van 140 tekens immer in de voorhoede belanden, om daar vervolgens als eerste te sneuvelen. Volgens de Amerikaanse taalkundige John McWhorter kan de komma gemakkelijk worden afgeschaft zonder veel schade aan te richten. Hij noemt komma’s een modegril die zullen verdwijnen.

Voor een modegril zijn ze dan wel een heel lang leven beschoren, want de Italiaanse drukker Aldus Manutius bedacht de huidige krul omstreeks 1500 ter vervanging van de schuine streep, die in de derde eeuw voor Christus werd ingevoerd om zinnen van de nodige rustpunten te voorzien. Komma’s maken tekst inderdaad leesbaarder, en dus ben ik het volstrekt oneens met McWhorter. Neem bijvoorbeeld deze zin:

Hij zat op haar schoot, en rustte uit.

Hij zat op haar, schoot, en rustte uit.

McWhorter begrijpt geen Nederlands, dus laat mij een Engels voorbeeld geven. In het lied ‘No, woman no cry’ van Bob Marley wordt de komma doorgaans als volgt geplaatst:

No woman, no cry

Daardoor wordt de tekst graag geciteerd door liefdesverdrietige mannen die menen dat een vrouw alleen maar ellende veroorzaakt, maar hoe anders wordt de betekenis als we de komma’s plaatsen waar Marley ze eigenlijk bedoeld heeft:

No, woman, no cry

Marley vindt vrouwen dus geen lastpakken, maar wil net een van hen troosten.

Maar, terugkerend naar het Nederlandstalige voorbeeld: de eerste zin, met de komma na ‘schoot’, is een erotische zin, terwijl de tweede een, nou ja, soort pornografische zin is. Dat bracht me bij de gedachte dat leestekens eigenlijk de erotische saus over onze taal zijn: ze zijn subtiel; zorgen voor rust en nuance, en kunnen, jazeker, zelfs spannend zijn. Neem de puntkomma, die nog veel meer dan de komma met uitsterven is bedreigd, terwijl er geen leesteken is dat mij, indien correct gebruikt, meer genot kan bezorgen. Indien een man mij een zin zou sturen waarin hij schrijft: ‘Ik ben moe; ik zou willen slapen’ – wel, dán, dames en heren, zal ik hem met veel meer plezier willen wakker houden dan heren die de puntkomma alleen aanwenden om er een doordeweekse knipogende smiley mee te vormen.

Een zin zonder komma’s is spiernaakt maar dan niet op een manier die mij als lezer weet te verleiden te betoveren nieuwsgierig te maken en mijn aandacht vast te houden. Taal zonder komma’s, en, bij uitbreiding, zonder leestekens, is pornografisch: begrijpbaar, maar veel doordachtheid spreekt er niet uit, en na een tijd heb je er gewoon genoeg van, en wil je uitrusten.

Dit artikel verscheen ook op het weblog van Ann De Craemer