De echte strijd ging dus tussen Kaag en Van der Plas

Toen half Nederland nog aan het bijkomen was van de krankzinnige prognoses en uitslagen, kwamen 's nachts de uitslagen van Rotterdam en Middelburg binnen, de eerste echte steden. Die lieten een heel ander maar niet minder verrassend beeld zien dan de resultaten uit Tubbergen, Emmen en Schiermonnikoog. Haalt de protestpartij BBB op het platteland monsterzeges tot wel zestig procent van de stemmen, in de steden ligt dat totaal anders. Zowel in Rotterdam als Middelburg eindigde de linkse wolk als de grootste partij. BBB kwam in Rotterdam, ooit de belangrijkste stad voor zowel Wilders als Baudet, zelfs maar op de vijfde plaats met 8 procent van de stemmen. JA21 van ex-Leefbaar voorman Joost Eerdmans bleef steken op 6,4 procent en is daarmee nipt kleiner dan de PvdD. Wat gebeurde hier?

Het ging in alle gesprekken natuurlijk vooral weer over de ontevreden burger, die bijna mystieke verschijning. Dat de burger die voor de aardverschuiving in het politieke landschap zorgt ontevreden is mag duidelijk zijn. Maar uit een enquête van Ipsos blijkt dat het daarbij niet gaat om issues die voortdurend als bepalend worden gezien. Niet het klimaat of migratie vormen de reden om op BBB te stemmen, liet de NOS zien. Zelfs stikstof is niet eens het belangrijkste. Nee, de kiezer stoort zich aan de "onbekwaamheid van ministers".

Dat verraste me omdat dit kabinet natuurlijk wel onbekwaam is maar toch niet onbekwamer dan alle voorgangers. De minister van stikstof Christianne van der Wal (VVD), waar het allemaal om draait, wordt ook niet als onbekwaam gezien. De Volkskant kende haar in september een 8 toe, het hoogste cijfer van allemaal.

Misschien is de winst van BBB toch meer gewoon de uitdrukking van de ultieme proteststem.

De verkiezingsstrijd draaide achteraf gezien niet om Linksom of Rechtsom maar voltrok zich tussen Kaag en Van der Plas. De eerste stelde zich nogal technocratisch op, de tweede als het tegendeel. De kille werkelijkheid versus het warme gevoel. Eigenlijk kon je dat al zien in de allereerste confrontatie in de Kamer tussen die twee, in 2021 tijdens het 1 april debat over "functie elders". Het debat waarin de positie van de VVD-leider aan een zijden draadje hing. “Vertrouwt u Rutte nog wel?” wilde Van der Plas toen van Kaag weten. Het was een ongebruikelijke vraag, op het eerste gezicht meer menselijk dan politiek. Het leek wel reality tv. Kaag raakte er door van haar stuk en liet in haar antwoord een twijfel doorklinken die vervolgens zou leiden tot de langste kabinetsformatie uit de geschiedenis.

Onlangs las ik een artikel over hoe reality-tv de politiek verandert. Reality-tv is in tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden van A tot Z verzonnen. Het is verzinsel gedrenkt in een saus van echtheid. De opkomst van de populistische protestpartijen viel samen met de start van Big Brother op tv dat in 1999 van start ging. Een show die draaide om wegstemmen en knuffelbaarheid. Die het debat niet meer om inhoud liet gaan - er was niks te zien - maar om gevoel en perceptie. Kijk naar de uitslag van woensdag. Caroline van der Plas zou Big Brother zo winnen.

Het populairste reality programma van dit moment, Wie is de mol, draait om wie de boel het best weet te belazeren. Ook daar zou ze in gloreren. De talkshows passen net zo goed in die stroming want die zijn niet op zoek naar waarheid maar naar gezelligheid en amusement. In het kader van sfeerbehoud gaat het daar nooit om ontmaskeren. Dat kan ook niet want dan zouden de gasten wegblijven.

Vergis je niet. Ondanks het innemende, eerlijke imago van Van der Plas drijft haar partij op bedrog. Er is geen stikstofcrisis beweert ze bijvoorbeeld glashard. Het is net zo'n leugen als Baudet die woensdagavond ontkende dat hij een nederlaag had geleden. Als de werkelijkheid niet bevalt moet je in dit soort kringen gewoon wat anders verzinnen. Populistische partijen draaien om bedrog.

Net zoals dat het bij protestpartijen ook altijd om een enkele persoon draait. Fortuyn, Wilders, Baudet. Niet toevallig persoonlijkheden met een uiterlijk of voorkomen dat sterk afwijkt van de rest. Het laat zien dat ze anders zijn. Dat ze niet bij de gevestigde orde horen. Bovendien doet zo'n voorkomen het lekker op tv.

Van de gelukszoekers die in het kielzog van de populistische leider meekomen moet de kiezer meestal niks hebben. Of ze nou Van Haga, Brinkman of Herben heten. Daarom gaat het ook altijd vanzelf mis. Die gaan ruzie maken of haken teleurgesteld af. Rutte hoeft in dat opzicht om te overleven nu alleen maar zijn kalmte te bewaren. Grote kans dat BBB nog voor de intrede in de Eerste Kamer scheurtjes gaat vertonen.

De proteststemmers behandelen hun stembiljet als een kraslot. En steeds verliezen ze. Maar ze blijven erin geloven. Nieuwe ronde, nieuwe kansen. Vier jaar geleden stemden ze uit ontevredenheid massaal op Baudet. Als er een groep kiezers aanleiding heeft om nu teleurgesteld te zijn, is het deze groep wel. Maar daar gaat het gek genoeg in de analyses niet over. Ze zullen er ook nooit op aangesproken worden want de teleurgestelde kiezer wordt door de media gezien als slachtoffer, als zielig. Ze hoeven nooit te bekennen dat ze een beetje dom zijn geweest.

Je kunt het resultaat van woensdag overigens ook positiever en wat minder cynisch  zien. Alle partijen die gewonnen hebben zijn nieuw, zelfs de Linkse Wolk is nieuw. Zo bezien is er onder de kiezers gewoon een groot verlangen naar vernieuwing. Wat niet gek is gezien de ruïnes van Rutte.

Tegelijkertijd is er, naast Wopke Hoekstra, maar een echte grote groep verliezers: de dieren van Nederland. Of je nou wolf of varken bent, koe of kip, er is een partij gekozen die jou dood wil maken. Die vindt dat je geen recht op leven hebt. De dierenhaters van de BBB hebben gewonnen. Al zien ze dat zelf natuurlijk helemaal niet zo. Ze zijn immers dol op dieren! Want tja, de werkelijkheid die kun je gewoon ontkennen.

In dat kader is het een lichtpuntje dat de Partij voor de Dieren opnieuw wat terrein gewonnen heeft. Die partij maakt steeds kleine stapjes maar vordert wel gestaag. Het bewustzijn vergroten is hard werken en gaat langzaam maar pakt op de lange duur beter uit dan bedrog. Zelfs in de politiek duurt eerlijk het langst.