De dood was nog nooit zo angstaanjagend

Chrissie is dood. Niet schrikken hoor, dat is ze al jaren. Chrissie is dat meisje dat in de eerste momenten van de film verzwolgen wordt door de reuzenhaai in JAWS. Aha, nu weet u het weer. Dit weekend overleed de actrice dan ‘voor het echie’. ‘De zomer van de witte haai’ was de Nederlandse titel, ‘Jaws’ zei niemand wat. Tot na de première in 1975, toen wist de hele wereld het. Tot op de dag van vandaag denken mensen twee keer na voor ze de zee in gaan en voert de titel lijstjes als ‘De Engste Film Ooit’ moeiteloos aan. Geheel terecht overigens.        

Regisseur Steven Spielberg had actrice Susan Backlinie (Chrissie) ingefluisterd dat hij wilde dat na de afschuwelijke openingsscène “..het hele publiek met popcorn en al onder zijn stoel zou zitten van angst” en zo geschiedde. Zonder maar iets van het kolossale beest te zien verwordt Chrissie in luttele seconden tot levend aas. Even zijn er de rukkerige bewegingen waaruit blijkt dat er onder water aan haar getrokken wordt en voordat zij, en het publiek, de vreselijke waarheid beseffen wordt ze schreeuwend onder water getrokken.  Weg is ze. De film is vijf minuten onderweg en u zult nooit meer hetzelfde zijn.

Spielberg verklaarde het wereldwijde succes van Jaws simpel. Hij schoot de film nét boven de waterlijn zodat de kijker voortdurend het idee had zélf in het water te liggen waardoor de dreiging een zeer direct waarneembaar gevoel werd. Talrijk waren later de verhalen van de rampzalige productie: de haai werkte gewoonweg niet, zonk of kwam juist te ver boven water. Het was maar een grote lompe pop, maar dat deed helemaal niets af van de oer-angst waaraan de film appelleerde.“There is a creature alive today, who has survived millions of years of evolution. Without change, without passion and without logic. It’s lives to kill, a mindless eating machine. It will attack and devoure..anything. It is as if God created the Devil and gave him…JAWS!”. Zo ronkte de trailer en dat verklaart in een briljante notendop het eeuwige succes van de film. Duizend keer gekopieerd maar nooit geëvenaard. Angst als entertainment dus, maar dan levens-écht!

“De zin ván het leven is de zin ín het leven”, een niet onaardige uitspraak van satiricus Wim de Bie. “De zin van het leven ben jezelf”, kernachtig samengevat door de dichter Deelder. Beide woordkunstenaars proberen hier natuurlijk iets te bezweren dat vele malen groter is dan het leven, en dat is de wachtkamer van Dokter Dood waarin wij vanaf de dag van onze geboorte met z’n allen onze knopen zitten te tellen.

Ons bestaan is immers een bij voorbaat gelopen race.  En laten wij stervelingen nou zo heftig aan het leven hangen omdat we alles wat ons onbekend is eng vinden, geen groter ‘onbekend’ dan het domein van de dood en daarmee is onze grootste angst verklaard.  

Alle angst is uiteindelijk doodsangst.

Maar is die angst dan helemaal niet te bezweren? ‘Tuurlijk wel, en dat doen vervolgens ook velen, wellicht met het idee in het achterhoofd dat die uiteindelijke overgang dan wat soepeler zal verlopen. Gevaarlijke sporten, drugs, drank en medicijngebruik, alles om bij leven al te ontsnappen aan die allesoverheersende angst óf als voorproefje, om vast een beetje aan de dood ‘te ruiken’. De spirituele en religieuze mens is zelfs een leven lang in voorbereiding van het eindige. Hun tijd op aarde zien zij slechts als voorportaal of op z’n minst als een stadium waarna een volgend bestaan hun Hemelse beloning zal zijn.

Als iemand hartverscheurend geestig de nuchtere waarheid kon dichten dan was het de legendarische Annie M.G. Schmidt wel. Uit haar musical ‘Heerlijk duurt het langst’ stamt ‘Kom Kees!’:

“Kom Kees het is maar tijdelijk, duurt nog een jaar of wat.
Kom Kees dan ben je het eindelijk zat.
Dan ga je onvermijdelijk, naar de bejaardenflat. 
Daar ga je dood en dan hebbie ’t gehad. 
Nou ben je heel wat waard,
dan leg je opgebaard”.

Dat is wat ons te wachten staat. Niet meer en niet minder. Het is uiteraard te hopen dat u en mij alleen níet het wrede lot van Chrissie te beurt zal vallen. Brrr.