De donkere tijden van immoraliteit en onverdraagzaamheid

We kunnen ‘dit nooit meer’ roepen wat we willen, maar het gebeurt altijd weer opnieuw.

Israël, de zogenaamd enige vrije democratie in het Midden-Oosten, heeft na Al Jazeera ook de liberale krant Haaretz in de ban gedaan. Sinds 7 oktober heeft het Israëlische leger ook al 188 journalisten doodgeschoten, tal van hulpverleners omgebracht, een wet aangenomen die het mogelijk maakt Israëliërs die kritiek hebben op Israël en hun familie het land uit te zetten, een VN-organisatie verboden en zelfs VN-soldaten - blauwhelmen - aangevallen. Ik vraag me af welk ander land ter wereld zo tekeer kan gaan zonder dat er ingegrepen wordt.

Het gaat daar in ieder geval niet best met de rechtstaat. En hier is het niet veel beter. Ook ons kabinet wil kijken of het nieuwssites als Cestmocro kan verbieden, of het demonstratierecht iets aan banden gelegd kan worden en of het mogelijk is mensen met een dubbel paspoort het land uit te zetten. En enkele bewindspersonen slaan uitspraken van het Internationaal Strafhof in de wind als het om Israël en Netanyahu gaat. Blijkbaar geldt de rechtspraak en de vrijheid van meningsuiting en demonstratie alleen als het uitkomt. Onze schaduwpremier - of misschien wel echte minister-president - Wilders gaat binnenkort zelfs bij Netanyahu op bezoek om nog eens zijn eeuwige steun voor hem uit te spreken. Als voorganger van de Partij voor de Vrijheid heeft hij blijkbaar niet zo veel problemen met beperkingen van de vrijheid.

En dat gaat het niet alleen over de vrijheid van meningsuiting, demonstratie en het schenden van mensenrechten, maar ook over de vrijheid om voor abortus te kiezen, van gender te veranderen, een eigen seksuele voorkeur te hebben en ga zo maar door over de vrijheden die Wilders en zijn vrienden Orbán, Le Pen, Netanyahu en Trump ingewikkeld vinden. Het liefst lijken ze van mannen weer stoere hoofden van het gezin te willen maken en van vrouwen ondergeschikten die voor de kinderen en het huishouden moeten zorgen en zich verder vooral nergens mee moeten bemoeien. Wat dat betreft is het huidige rechtse geluid in Europa en de Verenigde Staten haast radicaler en conservatiever dan de islam die deze nationalisten zeggen te bestrijden.

We leven al jaren in gekke tijden. Zo bekeek ik dit weekend de dramaserie over de toeslagenaffaire en zag ik hoe de belastingdienst burgers naaide en hoe bewindspersonen en de landsadvocaat dit in de doofpot probeerden te stoppen. Het is om buikpijn van te krijgen. Ik vroeg me af hoe het eigenlijk met de slachtoffers van die toeslagenaffaire is. En met de mensen die schade hebben door de gasboringen in Groningen. Zijn de slachtoffers van deze schandvlekken van de vorige kabinetten al gecompenseerd? Dit kabinet lijkt daar redelijk stil over, maar volgens mij heeft er nog vrijwel niemand geld gehad. De NAM heeft zich zelfs teruggetrokken en betaalt helemaal niets meer aan de Groningers. Zo staan de mensen dus in hun hemd.

En eigenlijk doet dit kabinet ook helemaal niets van wat het beloofd heeft. De lonen stijgen niet, het eigen risico in de zorg daalt niet, de huurprijzen, het collegegeld en de zorgverzekering stijgen wel, boeren moet tegen de verkiezingsbeloften in toch extra maatregelen nemen en verder verzint dit kabinet een asielcrisis bij elkaar terwijl een derde van de gemeentes helemaal niets of niemand opvangt. Wat is dit allemaal? Geven Wilders en Van der Plas zo het land terug aan de Nederlanders?

Het is een tijdsgewricht van list en bedrog. En je kunt er niets over zeggen zonder weggezet te worden als misselijk mannetje, linkse deuger, antisemiet, tuig van de richel of onaangepast figuur. De toon verhardt. Geweld in het buitenland wordt goedgepraat en kritische stemmen in het binnenland worden gecriminaliseerd of belachelijk gemaakt. Waar dit toe moet leiden weet ik niet, maar ik weet wel dat schelden, dreigen, discrimineren en kwaadspreken zelden tot nooit tot positieve gedragsveranderingen leidt. Dit kabinet heeft daar blijkbaar een ander beeld bij.

Ik verwacht echter de komende tijd meer opstand en geweld omdat mensen gefrustreerd zijn door de manier waarop er over hen gesproken wordt, over het feit dat verder vrijwel niemand naar hen omkijkt en niemand naar hun grieven luistert. Volgens Wilders is dit wel zo en moet dit luisteren en theedrinken een keer afgelopen zijn en is het tijd voor harde actie. In mijn beleving is dit altijd zo geweest. Ik ken in ieder geval geen vriendelijke toon. Ik weet niet beter dan dat de politie wordt aangesproken omdat het korps blijft discrimineren en etnisch profileren en dat kinderen en jongeren met een migratieachtergrond lagere schooladviezen krijgen, minder kans hebben op bijbanen, stages en werk en geweerd worden uit uitgaansgelegenheden. Ik betwijfel dus of de tijd van pamperen waar Wilders het over heeft ooit bestaan heeft.

Toevallig kreeg ik afgelopen weekend een herinnering op Facebook aan een stuk dat ik precies een jaar geleden schreef. Toen was ik net bedreigd met een kogel omdat ik had geschreven dat ik het geweld van Israël tegen de Palestijnen niet verdroeg en een ander had me toen namens zijn hele familie een brief gestuurd met de mededeling dat ik een NSBer ben omdat ik geloof dat de moslimhaat van Wilders - met zijn roep om minder Marokkanen en een verbod op moskeeën, hoofddoeken en de Koran - ons land geen goed zal doen. Toen moest ik dood, was ik een landverrader en een NSBer en sindsdien is de toon alleen maar harder geworden. Of misschien niet eens harder. Het is inmiddels zo gewoon geworden om migranten uit te schelden en mensen uit te sluiten dat een tegengeluid gewoon genegeerd wordt of als achterlijk en naïef wordt weggewuifd.

De onverdraagzaamheid regeert. Zowel in de politiek als in de samenleving. De mensen in de samenleving is dat misschien niet kwalijk te nemen. Mensen kiezen dikwijls de weg van de minste weerstand, komen in opstand als iemand aan hun brood en spelen – bestaanszekerheid en vermaak – dreigt te komen en gooien hun moreel, empathie, solidariteit en barmhartigheid overboord als ze een zondebok kunnen aanwijzen voor de onrust in hun leven. Dat is altijd al zo geweest. Als je vroeger protestants was, kwamen alle problemen door de katholieken, later kwamen alle problemen door de communisten of de joden en nu door migranten en met name door de moslims. Het is een simpele voorstelling van zaken, maar de meeste mensen zijn ook simpel of willen simpel zijn. Ze willen een eenvoudig en overzichtelijk leven en komen in verzet als het onoverzichtelijk en complex dreigt te raken. Zo gaat dat.

Ik geloof dan ook niet zo in de morele ambities die Rutger Bregman beschrijft. Mensen hebben vooral morele ambities als het niet te veel moeite kost en als het niet ten koste gaat van hun eigen belang of gevoel van veiligheid en overzicht. Op dit egocentrisme en egoïsme heeft het huidige kabinet haar beleid gebaseerd. De bewindspersonen en fracties ontkennen problemen waardoor de mensen die problemen aankaarten als zuur weggezet kunnen worden en tegelijkertijd overdrijven ze problemen – roepen ze crises uit – die ze allemaal in de schoenen van een bepaalde partij of bevolkingsgroep schuiven waardoor alle haat, woede en frustratie daarop gericht is. In dit geval zijn dat linkse mensen en migranten. Ze maken het leven daardoor weer simpel en overzichtelijk, maar zorgen zo ook voor vijandsbeelden en polariteiten en daarmee voor veel onrust. Van die onrust geven ze anderen dan weer de schuld, want niets kan aan hun liggen. Anderen doen moeilijk en zijzelf zijn het toonbeeld van eenvoud en beschaving en bovendien degene de alle problemen kunnen oplossen. Volgens henzelf dan.

Het is een eeuwenoud concept van brood, spelen en rancuneleer en het werkt blijkbaar nog altijd. Mussolini en Hitler zijn er groot mee geworden en ook Orbán, Le Pen, Wilders en Trump spinnen er garen bij. We kunnen ‘dit nooit meer’ roepen wat we willen, maar het gebeurt altijd weer opnieuw. De sociologie, psychologie en antropologie tonen al decennia aan dat mensen voorspelbare kuddedieren zijn en dit inzicht kan blijkbaar niet voorkomen dat de mensen keer en keer in dezelfde val lopen. Het enige dat verandert is de zondebok. Het is niet anders. Ook dit tijdsgewricht zal voorbij gaan en dan zullen we treuren om hoe fout we waren, zeggen dat we het niet geweten hebben of beweren dat we het met de kennis van nu anders hadden gedaan. Zo zitten we vast in de eeuwige wederkeer van selectieve domheid en duistere ellende.