De dokter en de farmaceutische industrie

Enkele weken geleden was er in Nieuwsuur een reportage over een prominente hoogleraar neurologie die in zijn ambitie om een geneesmiddel tegen dementie te vinden terecht was gekomen in een woud van verschillende belangen van uiteenlopende partijen. Ongetwijfeld begonnen met de beste bedoelingen was de man veel te intensief gaan samenwerken met de farmaceutische industrie, en had hij zich laten verleiden om in een talkshow bij de publieke omroep reclame te maken voor een middel dat bepaald omstreden is. In ieder geval omstreden in de ogen van collega’s met wat meer afstand tot de fabrikant van het betreffende middel. En geen financiële belangen, zoals deze autoriteit.

De basale vraag is en blijft nog altijd: kan er een geneesmiddel worden uitgevonden voor dementie? Een complexe aandoening, waarbij er grote verschillen bestaan in de uitingsvormen en de mogelijke neurobiologische afwijkingen die onder bovengemiddelde vergeetachtigheid schuil zouden kunnen gaan.

Het deed me denken aan de tijd dat er antidepressiva moesten worden verkocht. Ook toen werden er prominente artsen door de producenten ingezet om de consumenten te verleiden pillen te gaan slikken tegen somberheid. Er worden diagnosen geplugd: paniekstoornis, agorafobie, gegeneraliseerde angst, PTSS en hypochondrie zouden we allemaal kunnen bestrijden met een bepaald type antidepressivum (SSRI’s). Ik was een van die dokters. Mijn rol was huisartsen leren om de paniekstoornis te herkennen en vervolgens te behandelen met paroxetine (toen vooral bekend onder de merknaam Seroxat). Ik promoveerde op dat middel en was overtuigd dat ik de goede zaak diende met mijn reclamepraatjes, eufemistisch na- en bijscholing genoemd. Er waren ook daadwerkelijk mensen die enorm goed reageerden op behandeling met dat specifieke middel. De vergoeding voor mijn optredens was prima, en ik werd flink in de watten gelegd met gesponsord congresbezoek op mooie locaties in de hele wereld en etentjes in restaurants die ik te duur zou vinden als ik zelf zou moeten betalen. Ik werd niet omgekocht, maar was veel minder onafhankelijk dan ik mezelf probeerde wijs te maken (om mijn geweten te sussen). En er waren flink wat prominenten die hoger in de pikorde stonden dan ik die nog veel meer in de watten werden gelegd. Met sponsoring van onderzoek bijvoorbeeld. Lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, maar wetenschappelijk zuiver?

We zijn vele jaren verder en de farmaceutische industrie doet weinig meer met psychiaters. De patenten zijn verlopen… De mannen (weinig emancipatie nog op dit vlak) die het meest profiteerden van de toenmalige cultuur zijn geruisloos uit beeld verdwenen of met pensioen. Er zijn honderdduizenden mensen die antidepressiva gebruiken, maar die waarschijnlijk beter af waren geweest zonder. Ze zijn niet verslaafd volgens de definities van verslaving, maar ze komen niet meer van die middelen af, omdat ze ernstige klachten krijgen als ze de dosering verlagen. Sommigen zijn tientallen kilo’s aangekomen, veel van hen hebben nauwelijks nog een seksleven.

Nieuwe antidepressiva zijn al jaren niet in aantocht. Waarom? Het klachtenpatroon is te complex, en een objectiveerbare hersenafwijking ontbreekt in de meerderheid der gevallen. De markt is immens, maar de industrie kan niets beters verzinnen dan Prozac, al meer dan dertig jaar oud.

Met de farmaceutische behandeling van dementie zal het niet anders gaan, durf ik te voorspellen. Met de bereidheid van dokters om zich in te laten met de producenten van geneesmiddelen helaas ook niet…