De dader is wit

Het is ronduit bizar en brutaal te lezen hoe verdachten en daders met een witte huidskleur keer op keer door veel Nederlandse media zo overduidelijk en opzichtig worden gehumaniseerd, hun daden gerationaliseerd en vaak zelfs begrepen. De witte dader is volgens deze media niet schuldig, nee, zijn omstandigheden hebben hem zo ver gedreven. Dit in tegenstelling tot diegenen die nooit wit kunnen zijn.

Zo is de zoon van Femke Halsema volgens Het Parool niet iemand die een poging deed een aanslag te plegen en zijn criminele carrière aan het opbouwen was, maar een balorig en puberaal jongetje dat met een nepwapen een leeg pand overviel. Zo wordt de drievoudige moordverdachte Thijs H. door de Volkskrant gepresenteerd als doodgewoon, leuk en slim en speelde het AD voor psychiater door te roepen dat deze lieve Thijs in totale verwarring was tijdens het moorden.

Ach natuurlijk, hoe kunnen we hem dit kwalijk nemen? Lek gestoken worden door een dader is altijd fijner als hij wit is.

Las Vegas Zo werd ik in de nacht van 1 oktober 2017 zelf bijna neergeschoten in Las Vegas door de Mandalay Bay-shooter. Terugreizend vanuit Old Las Vegas kwam ik al lopend langs The Strip terecht in een huilende en angstige massa mensen die iets probeerden te ontwijken door weg te rennen. Nog niet wetend wat er aan de hand was (ik dacht een groot auto-ongeluk of een uitgelopen ruzie ) liep ik doodleuk door de massa de andere richting op naar mijn hotel. Het tweede hotel naast Mandalay Bay, waar op dat zelfde moment een witte psychopaat met machineguns, war-style, schoot op diezelfde crowd die net langs mij heen rende. Niet wetend dat ik op een afstand van 50 meter in de shooting range van de witte schutter liep die op dat moment nog niet gepakt was en uiteindelijk verantwoordelijk was voor 59 doden en 300 gewonden.

Veel Amerikaanse, Nederlandse en Belgische media spraken meteen over een gepensioneerde zestiger, een (atypische) schutter, lone wolf, aanvaller en een rijke gokker waar je nooit problemen mee zou hebben gehad. Tot nu natuurlijk, maar dat terzijde. De focus ging ook naar woorden als bloedbad en slachtoffers in plaats van terrorist, aanslag of een religieus christelijk of joods motief. Wel werd de betrokkenheid van ISIS medialand in geslingerd om vervolgens doodleuk over die betrokkenheid daarvan te zwijgen een jaar na dato, toen grondig politieonderzoek bevestigde dat het motief nog altijd onduidelijk was.

Door daden door wit te presenteren als losstaande ‘incidenten’ sluit men de ogen voor het structurele karakter of de ontwikkeling van het frame: ‘de witte man is potentieel een risico’. Wat overigens een feit blijkt als het gaat om jonge witte aanslagplegers in Amerika. Zo’n negatief deductieve frame dat volgens het onderzoek ‘ Moslims in Nederlandse kranten ’ bijvoorbeeld wel veelvuldig wordt gebruikt voor bijvoorbeeld moslims.

Carte blanche Witte daders hebben kennelijk carte blanche in medialand: er zal gespeculeerd worden over unieke omstandigheden van witte daders om het begrip te vergroten voor de daden die vaak in een verwarde toestand of uit nood zijn uitgevoerd. Al is daar geen enkele aanleiding toe of bewijs voor te vinden.

Daders met een andere etniciteit doen namelijk alles wel met volle verstand, hebben terroristische motieven of zelfs banden met ISIS. Ook als jongere in een zwembad, balorig rondrennend in zwembroekje, waar overigens geen wapen in past. In een stuk in de Elsevier over lastig gedrag door jonge mannelijke zwembadbezoekers wordt op een vreemde manier gesuggereerd dat Marokkaanse jongens verantwoordelijk zijn voor alle beschreven situaties.

De etniciteit en daar bijhorende melanine in de huid zijn namelijk het primaire motief in de modus operandi voor gewelddadig en crimineel gedrag van niet witte mensen. Niet meer, niet minder. Geen uitzondering op de regel, geen begripvolle analyses in de trant van ‘hoe-heeft-dit-zo-ver-kunnen-komen?’ maar een gemeenschappelijk biologische of culturele eigenschap. En, allen die zich in Nederland bevinden en een beetje er hetzelfde uitzien, zullen eventueel hetzelfde gaan doen. Beter nog, die moeten zich collectief verantwoorden voor deze daders. En oh wee als je het wilt nuanceren, dan word je neer geknuppeld met woorden als ‘slachtofferrol en excuusneger’.

Waar een witte man wordt beoordeeld als individu, vormt een niet witte man een tag voor de rest van ‘de groep’. Waar de witte man in het nieuws wordt neergezet als een rol (postbode, agent, directeur) of bewoner van een bepaalde stad, krijgt de niet witte man een extra bijvoeglijk voornaamwoord zoals zwarte, moslim of terroristisch. Zo wordt volgens het AD een groep witte daders gezien als een groep mensen of personen die, niet een andere groep mensen, maar ‘vluchtelingen’ belaagt.

Toen ik een journalist van het AD in 2017 wees op de schreeuwende en discriminerende kop, ‘ Weer Marokkanen, Toeval? ’, zei hij doodleuk dat journalisten vragen mogen stellen. Klemgezet door mijn repliek dat de kop een haatboodschap was, verpakt in de vraag, nam hij het standpunt in dat hij niet verantwoordelijk zou zijn voor de eindredactie en, dat er wel 900 mensen werken bij het AD, die allen een eigen visie hebben. Deze journalist vond dus dat individualiteit en uniciteit kennelijk een alleenrecht is van journalisten van het AD. Van witte mensen misschien zelfs. Wij, de getinten der aarde, hebben een collectief brein en een collectieve verantwoordelijkheid. Onze intenties zijn slecht en onze daden totaal toerekeningsvatbaar. Ook al hebben we nog niks gedaan.

Journalistiek spiegelen Ik begon mij gefrustreerd af te vragen waarom deze journalistieke voorkeursbehandeling bestond in medialand, ook al zijn veel slachtoffers van witte daders ook gewoon wit en zit niemand echt te wachten op daders. Associeert de (witte) journalist zich met deze daders en zou er sprake kunnen zijn van plaatsvervangende schaamte of schuldgevoel? Is het een perverse manier van dissociatie of is de journalist zelf verward?

Ik begreep toen dat het belang niet zo ver te zoeken moest zijn als je het financieel bekijkt. Kranten zijn namelijk bedrijven die willen blijven bestaan en financieel gezond willen zijn. En dat kan alleen als je je leespubliek tegemoet kan komen, sociaal-emotioneel masseert en soms op een voetstuk plaatst in plaats van confronteren met associatieve feiten waar ze van kunnen schrikken. Dat is onverstandig. Als het lezende publiek merendeel wit is, dan wil je de klant niet tegen de schenen schoppen door hem of haar journalistiek te spiegelen met nieuws over witte daders.

De lezer van het verhaal over de moordenaar Thijs H. lijkt namelijk op Thijs H. Door mensen met een niet vergelijkbaar uiterlijk dan maar tegen de schenen te schoppen, wordt er in eerste instantie geen financiële schade berokkend (welke Marokkaan leest nu de Telegraaf of AD?). Daarnaast geeft blaming, framing en shaming van ‘anderen’ de lezer een goed gevoel over zichzelf en wellicht een gevoel van superioriteit. De klant is immers koning.

In deze door financieel belang gekaapte kranten moeten logica, integriteit, neutrale analyses van de waarheid en evenwichtigheid plaats maken voor de kleren van de keizer. Systematisch ontdaan van de Code voor de journalistiek. Alles voor het eigen krantenbelang.

Nieuws is geen wetenschap Wellicht ontgaat het de meesten, maar nieuws is geen wetenschap, verre van. Het nieuws is een informatiebron die door tal van filters is gegaan en uiteindelijk een doel zou moeten hebben; de democratie in check houden, de burger ingelicht en uit het duister.

En als je in dat licht zuiver wilt kijken naar daders en daderschap: hij is niet alleen wit, hij is ook vaak een man. Het lijkt er dus op dat alleen al het hebben van goed werkende testikels van grote invloed is in geweldsdelicten. Niet zozeer het hebben van meer of minder melanine.

De Oostenrijkse wetenschapsfilosoof Karl Popper opperde al na de Tweede Wereldoorlog dat de waarheid van een theorie nooit kan worden bevestigd door herhaaldelijke bevestiging daarvan. Zoals de hypothese dat alle zwanen wit zijn niet opgaat, puur omdat je nooit een zwarte zwaan hebt gezien, of weet van het bestaan daarvan, zo kun je ook geen correlaties trekken tussen etniciteit of kleur en gedrag. Al wil je het heel graag geloven, krijg je daar een superioriteitsgevoel bij of heeft jouw favoriete journalist er financiële belangen bij.

Overigens: niet alle wetenschappers zijn wit.