De Braziliaanse president Rousseff, wie kent haar niet?

Volgens zakenblad Forbes is ze de derde machtigste vrouw ter wereld, na Hillary Clinton en Angela Merkel. De Braziliaanse Dilma Vana Rousseff is de eerste vrouwelijke president van een land van meer dan 200 miljoen inwoners met de sterkst groeiende economie ter wereld. Socialist Dilma krijgt zowel Chávez als Ahmedinejad op de kast en privatiseert Braziliaanse vliegvelden. Tegelijk gaf ze in 2011 €6,9 miljard uit aan sociale programma’s voor armoedebestrijding en probeert ze de voortwoekerende overheidscorruptie aan te pakken. Ze bekritiseert het financieel-economisch beleid van de EU maar onderhandelt met het IMF over een Braziliaans-Chinese kapitaalinjectie in de Euro. Een vrouwelijk staatshoofd is in Europa nog steeds een uitzondering en ook in een zwaar religieus land als Brazilië bijzonder. Een gemartelde communistische vrijheidsstrijdster met Europese wortels schopt het tot leider van één van de grootste landen ter wereld en tot topspeler op het internationale politieke podium. En in Nederland weet geen mens wie ze is.

Jonge rebel Rousseff wordt geboren op 14 december  1947 in Belo Horizonte, hoofdstad van de deelstaat Minas Gerais als dochter van de Bulgaarse ingenieur Pétar Russév en de Braziliaanse Dilma Jane Silva. Ze gaat naar school bij de nonnen die hun leerlingen meenemen naar de achterstandswijken in de stad om hen de grote kloof te tonen tussen arm en rijk.  Haar vader overlijdt als Dilma veertien is maar toen had hij haar al boeken van Zola en Dostojevski laten lezen. Dilma en haar broers en zus moeten vanaf dat moment gaan meewerken om de schoorsteen rokende te houden. Op haar zestiende wordt Dilma politiek actief bij de militante marxistische Organisatie Polop die geïnspireerd werd door de ideeën van Rosa Luxemburg en Leon Trotski. Brazilië leeft in die tijd onder militair regime: Begin zestiger jaren had de linkse president João Goulart gewerkt aan sociale, agrarische en academische hervormingen, zeer tegen de zin van de katholieke kerk, de grootgrondbezitters en de industriële elite. In 1964 vond een militaire staatsgreep plaats: burgerrechten werden opgeschort, de grondwet en politieke partijen afgeschaft en politieke tegenstanders werden opgepakt, gemarteld en gedood.  In 1967 gaat de jonge Dilma economie studeren en wordt ze lid van de Colina, het Commando voor de Nationale Bevrijding dat gewapende strijd propageerde. Kort daarna ging de Colina op in de VAR , de Gewapende Revolutionaire Garde.  In 1969 berooft de VAR een rijke politicus en maakt meer dan tweeënhalf miljoen dollar buit. Hoewel  ze het ontkent, wordt aangenomen dat Rousseff, die al een tijdje onder verschillende schuilnamen leefde, niet alleen nauw bij deze roof betrokken was maar bij meerdere overvallen. In 1970 wordt ze opgepakt en gemarteld in de beruchte Tiradentesgevangenis in São Paulo. Rousseff komt in 1973 vervroegd vrij en gaat verder met haar studie economie aan de universiteit van Porto Alegre in het zuiden van het land. In 1973 verhuist ze naar de zuidelijke deelstaat Rio Grande do Sul waar haar tweede echtgenoot, een advocaat, een gevangenisstraf uitzat vanwege politieke activiteiten. Ze krijgt een baan bij de deelstaatregering en bevalt van een dochter.

Politieke carrière  In 1986 wordt Rousseff hoofd Financiën voor de deelstaatregering en in 1993 minister van Energie. In die rol voert ze de energieproductie enorm op waardoor Rio Grande do Sul de enige deelstaat wordt die niet te kampen heeft met de vele stroomstoringen waaronder de rest van Brazilië altijd gebukt gaat. Ze laat electriciteitscentrales en stuwdammen bouwen en 1000 kilometer aan electriciteitsleidingen aanleggen. Er komen campagnes  om burgers energiebewust te maken.

In 1994 verlaat Rousseff na bijna dertig  jaar haar echtgenoot die een kind had verwekt bij een andere vrouw. Ze wil promoveren in de sociologie maar dat mislukt en ze besluit zich aan te sluiten bij de Partido dos Trabalhadores (PT), de Arbeiderspartij van voormalig metaalarbeider Luis Ignacio da Silva (Lula). Lula had zichzelf en de PT economische groei en een einde aan armoede tot doel gesteld en dat sprak Rousseff aan. Lula en Rousseff blijken het uitstekend met elkaar te kunnen vinden. In 2003 wordt Lula de eerste socialistische president van Brazilië. Hij maakt zijn kameraad onmiddellijk minister van Energie. Twee jaar later wordt ze zijn stafchef en beoogd opvolger. Rousseff wordt weer Dilma, bij de voornaam genoemd door de Brazilianen die hun leiders graag familiaire koosnaampjes geven. Enorme voorraden olie worden ontdekt voor de Braziliaanse kust waardoor de door de Verenigde Staten en Europa als extreemlinkse bedreiging voor de status quo beschouwde Lula en zijn PT ineens commercieel aantrekkelijk en dus salonfähig worden.

Presidentsverkiezingen 2010 is het jaar van de presidentsverkiezingen waarbij Lula het stokje zou overgeven aan Dilma. Veel Brazilianen twijfelen aan haar kansen: In tegenstelling tot de immens populaire charismatische ex-arbeider Lula staat Dilma bekend als een koele technocratische academica. Socialist Lula had in de acht jaar van zijn bewind de economische wind in zijn rug en was erin geslaagd om een aanzienlijke groep armen hoger op de sociale ladder te hijsen. Daarvoor had hij echter veel ideologische veren moeten laten en deals moeten sluiten met zijn aartsvijanden de grootindustriëlen en grootgrondbezitters. Bovendien werd de PT  geplaagd door fikse  corruptieschandalen. Dilma zelf heeft in 2009 de diagnose lymfeklierkanker gekregen en ondergaat zware chemotherapie. Kan ze ondanks deze enorme tegenwind de verkiezingen winnen?

Ja, dat kan ze….. Ze wint in de tweede ronde met 56% procent van de stemmen nadat in de eerste ronde geen van beide kandidaten (Dilma en haar conservatieve opponent José Serra) de 50% haalde. Er was gedoe geweest over haar pro-abortusstandpunt dat ze moest inslikken om het zwaar religieuze Braziliaanse electoraat niet van zich te vervreemden.  Ook andere traditioneel linkse opvattingen als de legalisatie van drugs en het homohuwelijk levert Dilma in om kans te maken op het hoogste ambt. Dit komt haar op veel verwijten te staan uit de socialistische hoek waar vroeger haar vrienden zaten. Op een regenachtige eerste dag van dit jaar wordt een uiterlijk flink opgepimpte en gemoderniseerde Dilma Rousseff in het Palácio Planalto in de hoofdstad Brasília ingezworen als president van de Braziliaanse republiek.

De eerste zinnen van Dilma’s inaugurele speech zijn gewijd aan vrouwen: “Ik draag de kracht en het voorbeeld van de Braziliaanse vrouw bij me en ik open mijn hart voor een vonkje van haar immense energie. Ik wil deuren voor alle Braziliaanse vrouwen openen zodat velen van hen straks president kunnen worden. Mijn grootste commitment betreft het eren van onze vrouwen, het beschermen van onze kwetsbaren en het regeren voor iedereen.” Dilma wil daarnaast doorgaan met de sociale programma’s die voorganger Lula reeds had ingezet om de extreme armoede te bestrijden waarin veel Brazilianen nog steeds leven, investeren in onderwijs en sociale veiligheid en duurzame energiebronnen ontwikkelen.

Het eerste jaar: de problemen De praktijk is echter weerbarstig. In het eerste jaar van haar bewind raakt Dilma raakt in korte tijd vijf van haar ministers kwijt door corruptieschandalen. Maar hun vervangers komen volgens velen uit dezelfde kliek. Woedende Brazilianen hebben er hun buik vol van en gaan demonstratief de straat op met symbolische bezems: Tijd om de tent schoon te vegen! Na zware regenval overstromen in 34 steden in de zuidelijke deelstaat Santa Catarina de vaak krakkemikkig gebouwde en nooit verstevigde woonwijken.  Er vallen veel doden, 8000 mensen raken dakloos en 57.000 worden geëvacueerd. Er is veel kritiek op de overheid die altijd heeft nagelaten structurele maatregelen te treffen tegen dit soort natuurrampen door fatsoenlijke woonwijken te laten bouwen op veilige plekken.

Brazilië organiseert in 2014 de WK voetbal en twee jaar later de Olympische Zomerspelen maar de bouw van stadions en de aanleg van infrastructuur stagneert nu al. Hele wijken worden platgebulldozerd, traditie inmiddels in de voorbereiding op Olympische Spelen. Politie en justitie zetten een groot offensief in tegen de drugsbaronnen in de favela’s van Rio in pogingen de stad schoon te vegen en zo de verwachte hordes Olympische toeristen gerust te stellen. De Braziliaanse economie is zo booming dat econoom Dilma maatregelen moet treffen tegen oververhitting. In het Amazonegebied gaat de aanleg van de zeer omstreden Belo Monte waterkrachtcentrale die het leefgebied van inheemse stammen onder water zet en het kwetsbare ecosysteem ondermijnt. Hoewel de aantasting van het Amazonegebied wordt geremd door effectiever beleid van de socialistische regering, slaagt Dilma’s federale overheid er in deze onbeheersbare binnenlanden nog steeds niet in om de politieke moorden op natuurbeschermers en Indiaanse activisten te stoppen. Net zomin als de moderne slavernij die veel laag opgeleide, arme arbeiders op de koffie-, soja- en suikerrietplantages, in de mijnen en in sweatshops nog steeds in z’n greep houdt. De kersverse president verkoopt volgens haar vroegere supporters haar socialistische ziel door luchthavens te privatiseren en energiecentrales door marktpartijen te laten bouwen. Dat is, zo zegt ze, met het oog op de grote sportevenementen die eraan komen goedkoper dan ze onder de vleugels van de overheid te laten ontwikkelen. Brazilië blijft booming maar de uitdagingen voor de nieuwe president ook.

De successen Dilma houdt echter stug vol. Op het internationale podium bouwt ze de sterke Braziliaanse inbreng waarmee voorganger Lula de wereld verraste uit. Brazilië leidt de UN-vredestroepen in Haïti, versterkt de economische banden met Cuba maar geeft wel een visum af aan de Cubaanse dissidente blogster Yoani Sanchez. Komende maand ontvangt Dilma president Obama tijdens zijn eerste bezoek aan Brazilië en legt daarna een tegenbezoek aan de Verenigde Staten af. De Amerikanen beschouwen Brazilië inmiddels als de officieuze leider van Latijns Amerika en hopen Dilma te kunnen inzetten als bemiddelaarster op zoek naar verbetering van de relaties met de Latinonaties. Afgelopen week reisde Dilma naar Peru, Argentinië, Paraguay en Uruguay om diplomatieke en handelsrelaties te versterken. Waar Lula nog onaangenaam warme banden leek te hebben met Iran’s geïsoleerde leider Ahmedinejad, joeg Dilma meteen na haar aantreden de Iraniërs in de gordijnen door zich scherp uit te spreken tegen de dreigende executie van de van overspel beschuldigde Sakineh Ashtiani. Brazilië voert in BRIC-verband (de sterkst opkomende economieën van dit moment: Brazilië, Rusland, India en China) sinds december informele gesprekken met het IMF over een financiële injectie voor de noodlijdende Eurozone. Ook hekelde Dilma, op bezoek in Brussel, de Europese bezuinigingsdrift en hield de EU voor dat besparingen gepaard dienen te gaan met investeringen en een sociaal beleid. Beleid dat de Brazilianen geen windeieren heeft gelegd: De middenklasse is gegroeid met meer dan 30 miljoen mensen die langer naar school gaan, meer verdienen en meer uitgeven, wat de economie enorm stimuleert. Vooral daardoor hoort Brazilië inmiddels bij de G20, het overleg van de Europese Unie met de twintig grootste economieën van de wereld. Brazilië is onder Rouseff definitief een internationale economische en politieke machtsfactor geworden.

Op 21 september 2011 schreef Dilma opnieuw geschiedenis. Voor het eerst in het zesenzestigjarige bestaan van de VN werd de General Assembly geopend door een vrouwelijk staatshoofd. Het was Hillary Clinton noch Angela Merkel maar de voormalige revolutionaire Dilma Vana Rousseff die de historische openingsspeech hield.

cc-foto: UN Woman Gallery