De Balie, de oorlog en de vrijheid van meningsuiting

Vrijdag gingen er beelden rond van Balie-directeur Yoeri Albrecht die geweld gebruikte tegen een volhardende interviewer van Left Laser, een linkse tegenhanger van Geenstijl-types. De verslaggever wilde onder meer weten of het debatcentrum financiële bijdragen ontvangt van de NAVO, zoals een vermelding op de eigen website suggereert. De vraag is actueel omdat het Amsterdamse debatcentrum een Russische tank op het Leidseplein heeft laten plaatsen. De tank, een T-72 uit 1985, is bij de invasie op 31 maart in de buurt van Kyiv op een Franse mijn gelopen. De drie Russische militairen die er in zaten zijn daarbij waarschijnlijk omgekomen. Wie ze zijn weten we niet. Andere Russische militairen begingen in het nabijgelegen Bucha gruwelijke oorlogsmisdaden.

Waarom die tank daar temidden van de uitgaansgelegenheden staat is niet helemaal duidelijk. Het lijkt op het eerste gezicht voornamelijk een blikvanger voor De Balie die er ook gevestigd is. In een speech bij de onthulling noemde burgemeester Halsema een hele reeks verklaringen. Ik som op: Het lugubere wrak is een symbool van onderdrukking die het publiek “de kou om het hart” moet laten slaan, een bewijs voor de noodzaak van wapenleveranties aan Oekraïne, een parallel met het leed dat de nazi’s in Amsterdam hebben aangericht, een aanklacht tegen de verwoesting van levens, een “gebaar van pijn, verdriet en geknakte democratie”, een herinnering aan de noodzaak democratie te verdedigen “tegen misinformatie en samenzweringstheorieën, extremisme en zondenbokkenpolitiek, haat en onverdraagzaamheid”, een aanmoediging op te komen voor de rechten van minderheden en een monument dat staat voor onze vastberadenheid.

Ze zei dat allemaal in een speech van nog geen 5 minuten. Het kwam over als een lawine van argumenten die vooral bedoeld was twijfel te overstemmen. Want die is er. 

Het Parool peilde de stemming onder voorbijgangers en die reageren niet bijster enthousiast. Ze steunen stuk voor stuk Oekraïne maar snappen veelal niet waarom die tank daar staat. “Bij een Oekraïense tank laat je zien dat ze hebben gestreden voor hun vrijheid. Ik snap niet waarom we een wapen van een onderdrukker neerzetten,” zegt een scholier.

De tank stond eerst in het Vrijheidsmuseum te Groesbeek waar tentoonstellingen te zien zijn over militaire conflicten. Niet alleen is de tank daar vanzelfsprekend op z’n plaats, hij stond er bovendien in gezelschap van een ander wrak, een met Russische kogels doorzeefde Oekraïense ambulance. Die toevoeging is essentieel, legt het museum uit:

“De expositie van de tank en de ambulance is een waarschuwing tegen Poetins nietsontziende oorlog die een levensgrote bedreiging vormt voor het vrije en democratische Europa. Het Vrijheidsmuseum toont dit aan de bezoekers door middel van deze twee tastbare objecten die elkaars tegenpolen zijn: de levensreddende Oekraïense ambulance versus de Russische oorlogsmachine. Het is een oproep om Oekraïne te blijven steunen in haar strijd tegen de Russische dictatuur en imperialisme, die gericht zijn tegen een volk dat intens verlangt naar de voor ons zo vanzelfsprekende vrijheid en democratie.”

Helder.

Eerder was de tank te zien in Berlijn. Daar had het wrak een heel andere betekenis en werd hij op de Unter den Linden pal voor de Russische ambassade geplaatst. Dat was ook omdat op enkele van de Russische tanks die Oekraïne binnenvielen stond gekalkt “naar Berlijn”. De initiatiefnemers verklaarden cynisch de Russische wens te vervullen. “Nu staat hij in Berlijn.”

De actie lokte in de Duitse hoofdstad protest uit van inwoners die vinden dat je zo niet met oorlog moet omgaan. In Nederland klinkt dat geluid ook: “Het is ook nogal primitief om de wapens van een vijand als trofee te tonen, maar dat is blijkbaar het niveau waarop er tegenwoordig in De Balie wordt gediscussieerd,” schrijft vredesactiviste Wendela de Vries in de krant.

Die laatste kritiek op het discussieniveau werd op ontstellende wijze bevestigd door Balie-directeur Yoeri Albrecht. Burgemeester Halsema had amper verkondigd dat de democratie verdedigd moest worden door “pal te staan voor onze journalisten, schrijvers en kunstenaars, want zij zijn de tegenmacht waar onze rechtsstaat op stut” of Albrecht gebruikte gewoon geweld om een interviewer het zwijgen op te leggen. Nadat de volgende dag de beelden daarvan online verschenen maakte hij rap excuses. Media snelden hem te hulp. Een columnist van NRC probeerde het ontoelaatbare gedrag van Albrecht goed te praten en gaf het slachtoffer de schuld, ook al had hij niet zelf gezien wat zich afspeelde.

Het lijkt een incident maar misschien is er meer aan de hand. Dergelijke woede-explosies komen zelden alleen. Een paar jaar terug kreeg ik zelf te maken met het bizarre gedrag van Albrecht. Een mensenrechtenorganisatie vroeg me een debat te leiden in De Balie. Ik stemde daarmee in vanwege de goede zaak maar een tijd later werd ik ineens door een beduusde woordvoerder afgebeld. Albrecht had mijn optreden toen het hem ter ore kwam namelijk direct verboden. Al snel werd me duidelijk waarom. 

Joop heeft een paar jaar terug onthuld dat in De Balie door extreemrechtse lieden op weerzinwekkende wijze werd gedebatteerd over moslims. Uit wraak over die onthulling werd ik bijna twee jaar daarna door Albrecht gecanceld. De mensenrechtenorganisatie durfde niet tegen hem in te gaan want, zo legden ze uit, De Balie was een belangrijke partner. Ik was verbijsterd en probeerde de boel nog te redden maar bemiddelingspogingen door derden liepen op niets uit. “Zo gauw jouw naam valt krijgt hij een rode waas voor zijn ogen,” zei een betrokkene. Verdere actie had ook geen zin. “Hij is een succesvol, machtig man met een enorm netwerk, daar ga je nooit van winnen”, luidde het advies.

Ik heb er nooit eerder wat over gezegd maar blijk dus niet de enige te zijn die door deze man het werken als journalist onmogelijk wordt gemaakt. Terwijl Albrecht zich ondertussen voordoet als een groot verdediger van de vrijheid van meningsuiting. 

Er wordt voor zo ver bekend een onderzoek ingesteld naar de intimiderende praktijken binnen een ander gesubsidieerd debatcentrum in Amsterdam, Pakhuis De Zwijger. Misschien kunnen die onderzoekers meteen doorpakken om er zeker van te zijn dat de gemeente ook bij De Balie echt “pal staat voor onze journalisten, schrijvers en kunstenaars”.

Tot slot nog even over de tank als symbool van de strijd “tegen misinformatie en samenzweringstheorieën”. Halsema noemde opvallend genoeg niet de belangrijkste reden om het oorlogstuig middenin de stad te plaatsen. Het betreft gewoon een campagne van de Oekraïense overheid om dit soort tentoonstellingen in tal van grote Europese steden te houden. Mij lijkt het een terechte daad van solidariteit dat te faciliteren. Dat kun je gewoon zeggen en ik vind het vreemd dat Halsema het verzweeg. Dat niet noemen is juist koren op de molen van mensen die dol zijn op “misinformatie en samenzweringstheorieën”. Met dergelijke verhullingen gaan we de oorlog daartegen niet winnen.

Het lijkt me al met al ook een goed onderwerp voor een debat in De Balie. Ik doe er graag aan mee. O wacht…