De andere kant van de medaille

“Moet ik hier dan ontzettend gaan zitten balen en huilen dat ik zilver heb gehaald?” Dat zei schaatster Suzanne Schulting nadat ze tweede werd op de 500 meter. Ik sla sportberichten gewoonlijk over maar de Volkskrant had haar uitspraak uitgelicht in een speciaal kadertje waar mijn oog op viel. Moet je huilen omdat je tweede bent? Het deed me denken aan een radio-interview met een sporter. De man had zilver gehaald maar werd ondervraagd alsof hij verloren had. Hij baalde. Inderdaad, hij was ontevreden met de tweede plaats.

Het lijkt me een ongezonde houding. Ik vind het juist sympathiek dat de Spelen drie prijzen hebben en een erepodium met drie plaatsen. Drie prijzen is een manier om te laten zien dat het om meer dan de winnaar gaat en dat vergroot de lust tot meedoen. Toch is de verslaggeving zo armzalig geworden dat het alleen nog om goud gaat.

Nou moet ik eerlijk bekennen dat mijn mening misschien gekleurd is omdat ik zelf een notoire loser ben. Dat wil in dit geval zeggen: ik win nooit iets. Nergens mee. Ik eindig nooit als laatste maar ook nooit als eerste. Dat is het lot van de middelmatigen. Ik doe daarom niet mee aan wedstrijden. Het heeft voor mij geen zin. Ik beoefen wel sport maar nooit in competitieverband.

Middelmatig betekent letterlijk dat je net zo bent als het gemiddelde van alle andere mensen. Dat klinkt best oké maar de samenleving denkt daar anders over. Middelmatig betekent, zo stelt Van Dale, “eerder slecht dan goed”. Dat is best raar. Het komt doordat we een obsessie hebben met winnen. Daarbij geldt dat wie verliest een nederlaag leidt.  The winner takes it all, zoals de bekende Zweedse wijsheid luidt. Het betekent ook dat iedereen verliest, behalve de winnaar. Het woord nederlaag legt bloot waar die manier van denken vandaan komt. Het is een militaire term.

Die militaire associatie is geen toeval. De grondlegger van de moderne Spelen, Pierre de Coubertin, maakte zich in de 19e eeuw sterk voor sportbeoefening omdat hij vreesde dat Frankrijk het onderspit zou delven op het slagveld als de – jonge – mannen niet fit genoeg waren. Oorlog was in Europa toen nog een gebruikelijke manier om conflicten op te lossen. Vervolgens is sport omarmd als uithangbord voor het kapitalisme: alles draait om competitie.

De samenleving is door de opkomst van het neoliberalisme dat alles in kapitalistische normen knelt, steeds meer vergiftigd met die manier van denken. Het beperkt zich niet tot sport. Van kijkcijfers tot schoolprestaties, van zorg tot literatuur, alles draait om de winnaars. Inhoud, plezier, schoonheid doen allemaal niet meer ter zake. Alleen de uitkomst in de zin van grootste, snelste, meeste telt. Het is een race, maar wel een naar de ondergang.

Jeff Bezos is de rijkste man op aarde. Vorige week werd bekend dat Rotterdam de monumentale De Hef gedemonteerd moet worden voor zijn grote plezierjacht. De gemeente sputtert nog tegen maar ik vrees dat het geen stand houdt. Bezos heeft de kapitalistische strijd gewonnen dus hij heeft recht op dit soort grillen.  Een bijwerking van het neoliberalisme is dat het principe ‘wie betaalt die bepaalt’ de democratie verdringt.

Maar is wat Bezos doet dan ook echt het beste dat de samenleving zich kan wensen? Met een bedrijf dat bekend staat om de uitbuiting van werknemers. Met een bedrijfsmodel dat de cohesie van de samenleving bedreigt door alle winkels overbodig te maken. Met het stimuleren van overconsumptie.

Het is een strijd met de planeet als slagveld en daar blijft zoals bekend uiteindelijk weinig overeind staan. Bezos is het soort winnaar die van iedereen losers maakt. Dat veranderen vereist een andere manier van leven: meer hechten aan meedoen, minder aan verslaan. Daar wint uiteindelijk iedereen mee.