De Amsterdamse Wallen en de crisis van de sociaaldemocratie

Het aanpakken van vrouwenhandel en uitbuiting was voor de Amsterdamse PvdA-wethouder Lodewijk Asscher het belangrijkste motief om in 2007 het project Project 1012 te lanceren, waarmee meer dan honderd ramen door de gemeente zijn opgekocht en een andere bestemming hebben gekregen. Maar zijn de vrouwen op de Wallen nu ook daadwerkelijk beter af?

Maar helaas heeft het Project 1012 in veel opzichten alleen maar averechts gewerkt. Het is niet alleen uitgelopen op een financiële nachtmerrie die al vele tientallen miljoenen verslonden heeft, maar het lijkt erop dat de al kwetsbare prostituees in Amsterdam alleen maar verder in de verdrukking zijn gebracht. De huurprijzen van de peeskamertjes zijn fors gestegen en sommige dames zijn in een bittere concurrentieslag verwikkeld geraakt waarbij ze steeds meer moeten inleveren op het gebied van loon en zelfstandigheid. Niemand weet precies wat er met de vele vrouwen is gebeurd die door het sluiten van een groot deel van de ramen op straat terecht zijn gekomen, en daar heeft de gemeente ook nauwelijks aandacht voor gehad.

Rapport op rapport toont het inmiddels aan: het Project 1012 heeft de situatie voor de vrouwen niet verbeterd, maar waarschijnlijk verslechterd. Ook de Amsterdamse gemeentepolitiek kan steeds moeilijker om deze ongemakkelijke waarheid heen.

Hoe is dan toch te verklaren dat de gemeente met Project 1012 is begonnen, en nog altijd aangeeft de klus te willen afmaken? Dit is het best te begrijpen in de context van de toenemende invloed van het markt- en ondernemersdenken op de politiek vanaf de jaren ’80, een proces dat wordt aangeduid met de term neoliberalisme.

Beroemde stadssociologen als David Harvey en Saskia Sassen hebben uiteengezet dat dit proces een grote invloed heeft op de manier waarop grote steden zich ontwikkelen. Steden horen er tegenwoordig pas bij als ze zoveel mogelijk hoofdkantoren van multinationals, banken en andere zakelijke en financiële ondernemingen weten aan te trekken.

Ook Amsterdam is onder druk hiervan de afgelopen jaren allerlei projecten gaan ontwikkelen waar de grootheidswaan vanaf druipt. Niet alleen uit gemeenterapporten over Project 1012, maar ook over de Zuidas, de Rode Loper en de Noord/Zuid-lijn blijkt dat Amsterdam een buitengewoon megalomaan en onrealistisch zelfbeeld heeft ontwikkeld.

Sociaalwetenschappers Merijn Oudenampsen en Justus Uitermark waarschuwden in de Volkskrant in 2008 nog voor een “fiasco” op de Zuidas, waar een mentaliteit van ‘meer, meer, meer’ onder andere leidde tot financieel onverantwoorde plannen voor het uit de grond stampen van duizenden vierkante meters overbodige kantoorruimte. De Zuidas moest door middel van de bijna onbeheersbaar dure Noord/Zuid-lijn verbonden worden met de historische binnenstad. Het ‘oude centrum’ moet in het ‘nieuwe Amsterdam’ volgens rapporten vooral nog dienst doen als sprookjesachtig en ‘opgeschoond’ openluchtmuseum, ideaal voor ‘hoogwaardige’ recreatie en toerisme.

Zoals Oudenampsen in 2007 schreef in een boek over stedelijke politiek, wordt Amsterdam in beleid meer en meer gereduceerd tot een ‘entrepreneurial city’. Onze politieke leiders zijn Amsterdam gaan zien als product dat op de wereldmarkt moet concurreren met andere steden en dat alles uit de kast moet trekken om het meest aantrekkelijke en productieve platform voor ondernemingen te zijn.

Onze stad lijkt als voornaamste doel te zijn gaan zien om uit te groeien tot een metropool waar naast een selecte groep investeerders niemand op zit te wachten, en waarin bovenal de hogere klasse van zakenmannen, bankiers, investeerders en kapitaalkrachtige toeristen zich thuis moet voelen.

Het feit dat zelfs een stad waar de PvdA de dienst uitmaakt dit soort beleid ontwikkelt, is symbolisch voor de crisis van de sociaaldemocratie. Niet alleen in Nederland maar in heel Europa zijn linkse middenpartijen vanaf de jaren ’80 gezwicht voor het neoliberalisme. Op economisch gebied werd in toenemende mate samengewerkt met rechts (wat in Nederland leidde tot de Paarse kabinetten met PvdA, VVD en D66) en gekozen voor kapitaal- en marktvriendelijke politiek. Inmiddels heeft de PvdA het neoliberale kapitalisme dusdanig verinnerlijkt dat andere economische perspectieven volledig uit de partij verbannen lijken.

Project 1012 laat pijnlijk zien wat hier de gevolgen van zijn. De kwetsbare prostituees, in de gemeenterapporten steevast bestempeld als “economisch laagwaardig”, moeten op dit moment zonder pardon plaatsmaken voor luxe hotels, sushirestaurants, ateliers en andere “economisch hoogwaardige” marktspelers.

Maar niet alleen de vrouwen worden door de gemeente opeens publiekelijk afgeschilderd als “malafide”, “economisch laagwaardig” en “criminogeen”. Ook andere eerlijke ondernemers die in het gebied vaak al tientallen jaren coffeeshops, souvenirwinkels of horecazaken exploiteren krijgen van de PvdA opeens de wind van voren. Nota bene politici van de Partij van de Arbeid klagen erover dat hier voornamelijk toeristen op af komen die weinig te besteden hebben, en zeggen dat de stad dringend “opgeschoond” moet worden.

De PvdA slaagt er maar niet in om een moderne sociale partij te worden met een eigen antwoord op de uitdagingen van de 21ste eeuw. Over progressieve plannen waarbij op de Wallen naast heteromannen ook bijvoorbeeld heterovrouwen, homo’s en lesbo’s aan hun seksuele trekken kunnen komen durft de PvdA niet eens na te denken.

Onderzoek van Amsterdam Sociaal heeft laten zien dat het vertrouwen van de prostituees in de gemeente door Project 1012 zeer ernstig beschadigd is. Veel vrouwen zijn wantrouwend of zelfs bang geworden voor de politiek, wat de slechtst denkbare basis is voor het oplossen van de serieuze problemen waar zij soms mee te maken hebben. Segmenten van de Amsterdamse raamprostitutie die wel gezond en eerlijk opereren worden onterecht besmeurd en gedemoniseerd, terwijl deze juist gekoesterd en gesteund zouden moeten worden.

De betrokkenheid van wethouder Asscher bij het welzijn van de vrouwen is ongetwijfeld oprecht. Het is zonder meer ook goed om meer aandacht te hebben voor de zwarte kanten van de Amsterdamse raamprostitutie. Maar het project 1012 heeft eens te meer duidelijk gemaakt dat de ideologie van de PvdA failliet is en, hoe goedbedoeld ook, op zijn best een halfslachtig antwoord kan geven op serieuze problemen die gepaard gaan met de moderne tijd.

Met Project 1012 is een heilloze weg ingeslagen waar het best per direct een einde aan kan worden gemaakt. Uiteindelijk is mensenhandel een ultieme vorm van het globale kapitalisme. In plaats van te investeren in vastgoed en andere projecten die van Amsterdam een ‘corporate capital’ moeten maken, kan de PvdA beter investeren in een nieuwe sociale ideologie die niet meewerkt aan, maar een antwoord is op het verwoestende neoliberalisme van nu.

Zolang de PvdA denkt dat oplossingen voor globale problemen te vinden zijn in het speculeren op de Amsterdamse vastgoedmarkt en weigert in te zien dat de huidige tijd schreeuwt om een nieuwe, grensoverschrijdende sociale politiek waarin internationale solidariteit voorop staat, zullen gevaarlijke nationalisten als Geert Wilders de macht in Europa steeds meer naar zich toetrekken.

De taak voor de Amsterdamse oppositie is nu om verdere uitwerking van Project 1012 zoveel mogelijk af te remmen en te investeren in een nieuwe vertrouwensband tussen de gemeente en de vrouwen zelf, zodat ook zij eindelijk een stem krijgen in het bouwen aan een moderne raamprostitutiesector waarin zij veilig en zelfstandig kunnen werken.

Dit is een bewerking van de tekst die Laurens Buijs uitsprak tijdens een debat over het Nederlandse prostitutiebeleid, dat Women Inc. op 23 mei organiseerde in Pakhuis de Zwijger.