De afwezigheid van Arnon Grunberg

Arnon Grunberg schreef voorafgaand aan het forum een brief aan enkele geplande sprekers over De toekomst van Europa. Het is de bedoeling dat zij op deze brief reageren. NRC drukte deze brief als essay af op de opiniepagina, afgelopen weekend. Grunberg is een veelzijdig en oorspronkelijk schrijver en publicist die er niet voor terugschrikt om zich ter plaatse op de hoogte te stellen. Zijn motto: “Het echte leven is altijd elders”.

Halverwege het lezen van de brief, kwam ik niet verder. Misschien niet geconcentreerd genoeg om de ware toedracht in het denken van de schrijver te bevatten? Miste ik – ondanks mijn meer dan gemiddelde belangstelling voor Europa – de nieuwsgierigheid die de schrijver vaak weet op te roepen? Of is er iets anders aan de hand? Ook de tweede poging bleef iets over de helft steken. Maar toen wist ik het nagenoeg zeker: de bekende schrijver heeft zichzelf verloren in platitudes over Europa en laat de lezer – althans deze lezer – vol onbegrip achter.

In de brief staan genoeg aanzetten om tot een verdieping te komen: kunnen we echt vrij zijn zonder een vijand, het recht van de ander om mij dood te wensen, hoe (moedig) zou ik mij gedragen in een oorlogssituatie? Tegen welke prijs willen we de vrije democratie verdedigen? Aan het eind vraagt Grunberg zich af of Europa meer is ‘dan geografie alleen’. Maar als het alleen blijft bij het noemen van deze en andere vragen zonder een verdieping aan te brengen over een mogelijke richting die we zouden kunnen opgaan, dan blijven het losse flodders. Schrijven om het schrijven maar niet om de oorspronkelijke vraag over de toekomst van Europa te verkennen.

Het actuele debat over Europa gaat over de vraag hoe we als Europeanen ons moeten verhouden tot de spanningen in Oost Europa. Nergens in zijn brief wordt de oorlog in Oekraïne besproken. Hoe we vanuit Europa de relaties moeten onderhouden met de nieuwe wereldmacht China ten opzichte van de VS als oudere bondgenoot? Welke betekenis hebben de Europese democratische culturele waarden en normen in deze verwarrende wereld? Hebben de Europese burgers een boodschap aan de wereldwijde klimaatontwrichting of is dit teveel gevraagd?

Ook al zou de schrijver de voorkeur geven aan meer culturele thema’s binnen het Europa, ook dan is er genoeg te verhapstukken. Moeten we begrip tonen voor het radicalisme binnen de anti-klimaatbeweging? Europa staat voor een grote opgave om de migratiestromen te beheersen. De Europese grens als muur of zijn er mogelijkheden tot solidariteit? Op welke wijze kunnen we de dissidente kunstenaars en journalisten in en uit Rusland steunen? De brief staat relatief lang stil bij de persoonlijke eigenaardigheden van de schrijver - Duitser willen zij, Europeaan worden in New York, geen missionaris willen zijn – maar deze leiden af van de vraagstelling over Europa.

Nu ik dit zo opschrijf, lijkt het of Grunberg nu even niet echt actief bij het debat over de toekomst van Europa betrokken wil zijn: ‘neem kennis van mijn zinnen en meer heb ik nu even niet te melden’ zo lijkt het. Dit is heel erg jammer want de begenadigde schrijver verdient meer dan een bordje ‘ben even afwezig’.