‘Dat wil de klant helemaal niet!’, wist Aletta Jacobs al

De winkels open tot zondagavond laat? ‘Tja, dat wil de klant nu eenmaal’. Online aankopen binnen 24 uur thuisbezorgd? ‘Dat wil de klant’, klinkt het wederom. Wat hebben de grote winkeljongens het toch handig bedacht om de verantwoordelijkheid voor omstreden ontwikkelingen al bij voorbaat af te schuiven op de klant. Meer dan honderd jaar geleden wist Aletta Jacobs dit soort retoriek al slim te ontkrachten.

Dat Aletta Jacobs de eerste vrouwelijke arts in Nederland was, is bekend. Maar dat zij ook een voorvechtster was voor de rechten van winkelmedewerkers, daarvan zijn minder mensen op de hoogte. In haar huisartsenpraktijk zag zij veel winkelbediendes met ‘gynaecologische afwijkingen’, die zij toeschreef aan het feit dat deze vrouwen uur na uur en dag na dag moesten staan. Wel 12 tot 14 uur achter elkaar, waar zij overigens ook nog eens zeer slecht voor betaald kregen. Aletta Jacobs zette zich actief in voor het recht op zitgelegenheid voor winkelmedewerksters.

Dat leidde in 1894 tot een klantenactie en zelfs een klantenstaking avant la lettre. Aletta Jacobs deed in kranten via een open brief met de titel ‘stoelen voor de winkeljuffrouwen!’ een ernstig beroep op de vrouwen van Nederland. Zij lichtte de lezers in over de erbarmelijke arbeidsomstandigheden in de winkels en over het ontbreken van stoelen of bankjes achter de toonbank. Winkeleigenaren schermden ermee dat hun (vrouwelijke) clientèle nu eenmaal verlangt om staand te worden ontvangen in de winkel. In haar open brief riep Aletta Jacobs vrouwen op om dit te ontkrachten. Om zich tegen de ‘patroon’ van de winkel uit te spreken dat klanten helemaal niet verlangen dat medewerkers hele dagen staan. En ze riep de dames op om desnoods conclusies te verbinden aan zo’n gesprek, door daar waar geen stoelen zijn niets meer te kopen. In enkele winkels had de actie succes. Al zou het nog vele jaren duren tot zitgelegenheid wettelijk geregeld was.

Veel thema’s die rond de vorige eeuwwisseling speelden, zijn vandaag de dag nog steeds actueel. Als vakbondsvrouw van de winkelstraat krijg ik ook nu nog weleens een vraag van een winkelmedewerkster die last heeft van het vele staan. Maar nog vaker spreek ik mensen die balen omdat zij juist veel te kleine contracten krijgen, dus te weinig uren kunnen werken, en daardoor in de problemen komen om thuis de rekeningen te betalen. Ook hebben veel winkelmedewerkers last van de winkeltijden die steeds maar weer worden opgerekt. Hoe kunnen zij hun werk goed combineren met hun privéleven? Bijna elke avond is een koopavond, zelfs op zondag. En ook met Kerst en op nieuwjaarsdag moeten de winkels open.

Net als in de tijd van Aletta Jacobs schermen de winkeleigenaren ook nu met het argument dat ‘de klant dat nu eenmaal wil’. We horen deze praatjes al zo lang, dat we er bijna in gaan geloven dat we twentyfourseven met onze neus tegen de etalages gedrukt willen staan. Maar is dat echt zo? Of zijn we best bereid om af en toe even iets anders te doen dan shoppen? Beste klanten, spreek je hierover uit! Of, om met Aletta Jacobs te spreken: ‘Vrouwen van Nederland. Thans roep ik uwe tusschenkomst in’.