Dat de tweestaten-oplossing leidt tot aanhoudend geweld lieten Edward Said en Abdullah Öcalan al zien

Geweld neemt verschillende vormen aan. Soms manifesteert het zich door middel van drones, paragliders en pick-uptrucks, en de impact ervan resulteert in de vernietiging van levens. Op andere momenten verschijnt het in de vorm van bezetting en kolonisatie, waarvan de gevolgen minder direct zichtbaar zijn. De impact is dan niet zozeer de onmiddellijke vernietiging van fysieke levens, maar eerder het onleefbaar maken van het leven zelf. Velen hebben betoogd dat de Palestijnse en Koerdische kwesties zijn ontstaan uit de samenvloeiing van deze beide vormen van geweld. Twee denkers uit de regio zelf hebben echter ook duidelijke voorstellen gedaan voor een oplossing: Edward Said en Abdullah Öcalan

De in 1935 in Jeruzalem geboren Edward Said en de in 1947 in Urfa geboren Abdullah Öcalan hebben zeer uiteenlopende loopbanen, maar vergelijkbare ideeën. Said werd hoogleraar Engelstalige literatuur aan de gerespecteerde Columbia Universiteit in de Verenigde Staten, Öcalan na een afgebroken studie Recht en daarna Politieke Wetenschappen de leider van de PKK. Zijn politieke ideeën kwamen niet tot wasdom op de universiteit, maar in de gevangenis, waar hij zich bevindt sinds zijn ontvoering uit Kenia in 1999. Beide intellectuelen zien de kern van het probleem van het geweld als verankerd in het idee van de natiestaat en zijn exclusieve identiteitspolitiek. Beiden zien de oplossing in een versterking van het principe van burgerschap, dat alleen mogelijk is met anderen. Geen separatisme, maar co-existentie.

In zijn artikel "The One-State Solution" uit 1999 betoogt de Palestijnse intellectueel Edward Said dat de voortzetting van het Israëlische nederzettingenkolonialisme en het verzet van de Palestijnen hiertegen de vooruitzichten verslechteren voor echte veiligheid voor beide partijen. In het verlengde hiervan verwerpt Edward Said op resolute wijze het idee van afzonderlijke staten voor Joden en Palestijnen, dat wordt belichaamd in de tweestatenoplossing van de Oslo-akkoorden. Hij stelt dat er geen geldige rechtvaardiging is voor het nastreven van homogeniteit, een idee achter de tweestatenoplossing, waarvan de eerder genoemde Wet op de Joodse Natiestaat een logisch gevolg is.

Said roept op tot een radicale politieke heroriëntatie en herinnert ons eraan dat een selecte groep invloedrijke Joodse denkers, waaronder Judah Magnes, Martin Buber en Hannah Arendt, hier eerder ook voor hebben gepleit. De sleutel tot vooruitgang, zo betoogt hij, ligt in de praktijk van burgerschap, het primaire middel voor echte zelfbeschikking en co-existentie. Hij denkt dat dit het best kan worden bereikt in een gezamenlijke seculiere staat, waarin Joden en Palestijnen gelijk zijn.

De Koerdische leider Abdullah Öcalan volgt een soortgelijke redenering. Geïnspireerd door de politiek filosoof Murray Bookchin, ziet hij een oplossing in nieuwe vormen van burgerschap, maar twintig jaar na Said legt hij hierbij de nadruk op een vorm van burgerschap voorbij de staat. In gevangenschap, ter voorbereiding op de processen die tegen hem werden gevoerd, ontwikkelde Öcalan zijn staatskritiek. De natiestaat, zo beweert hij, is een centrum van obsessieve identiteitspolitiek, en vernietigt de pluriformiteit die de grondslag zou moeten vormen van een democratie.

In overeenstemming met Edward Said, riep Öcalan niet op tot een tweestaten-oplossing voor Turken en Koerden, maar een democratisering van Turkije, waarbij een etnische definitie van staatsburgerschap zou moeten worden vervangen door een civiele definitie. Daar waar de huidige etnische definitie van staatsburgerschap het uiten van andere identiteiten dan de Turkse ziet als een existentieel gevaar, accepteert een civiele definitie dat burgers van Turkije uiteenlopende identiteiten kunnen hebben, waaronder de Koerdische. In aanvulling daarop betoogt hij dat een verdieping van de democratie door zelforganisatie de weg is naar zelfbeschikkingsrecht. Hij ziet daadwerkelijke co-existentie ontstaan in een op gender-gelijkheid gebaseerde participatieve democratie.

Zowel Said als Öcalan concluderen dat er twee opties zijn: het voortduren van conflicten, die in intensiteit sektarischer worden en waarbij het voortbestaan van de ene groep wordt gedefinieerd in de vernietiging van de andere, of het actief nastreven van alternatieve paden van co-existentie. De steeds dreigender wordende vooruitzichten van etnische zuivering maken hun voorstellen relevanter dan ooit, maar in het retorische geweld van realpolitik zijn ze ook minder goed hoorbaar dan het geval zou moeten zijn.