Dankzij AI wordt de toekomst onvoorstelbaar vreemd

Door Daan Juijn en Laurens de Groot

OpenAI's nieuwe AI laat zien: er is geen plafond

Winter 2026: terwijl jij glühwein drinkt met vrienden, bestelt een AI jouw oliebollen. Met diezelfde AI-assistent, inmiddels een levensechte avatar, heb je net je nieuwe salarisonderhandelingen voorbereid. Je bent nu immers manager - niet van mensen, maar van een groep digitale AI-programmeurs die in recordtempo complexe problemen oplossen.

Dit klinkt als sciencefiction, maar een recente doorbraak van OpenAI brengt dit toekomstbeeld snel dichterbij.

Voor een bedrijf dat bekend staat om zijn hype, kondigde OpenAI de belangrijkste ontwikkeling van dit jaar zonder veel franje aan. Via een eenvoudige livestream onthulde het bedrijf o3, een AI-model met duizelingwekkende statistieken. Waar voorganger o1 drie maanden geleden nog 2% scoorde op 's werelds meest complexe wiskundetoets, behaalt opvolger o3 nu 25%. Het systeem plaatst ook in de top 200 van de grootste mondiale programmeercompetitie. Veel experts hielden dergelijke prestaties niet voor mogelijk - ze claimden dat AI-vaardigheden een plafond hadden bereikt. OpenAI's o3 bewijst het tegendeel: er is geen plafond.

Deze nieuwe release past in een inmiddels voorspelbaar patroon. AI zou nooit creatief kunnen zijn - tot Anthropic's Claude 3.5 Sonnet betere fictie begon te schrijven dan de meeste mensen. Het zou nooit de fysieke wereld kunnen begrijpen - tot Google's Veo-2 hyperrealistische video's begon te genereren uit simpele prompts. Nu valt met o3 het laatste bastion: logisch redeneren. Met een score van 87% op een test voor generiek denkvermogen verplettert o3 ook deze mijlpaal.

o3's kracht ligt in een nieuwe trainingsmethode: het voorspelt niet alleen internettekst maar krijgt ook uitgebreid de tijd om complexe problemen te doorgronden. Het schrijft individuele denkstappen uit en succesvolle reeksen worden beloond. Deze aanpak, geïnspireerd door de methode achter superintelligente schaak- en go-computers, is niet gelimiteerd door menselijke data en werkt nu voor het eerst in een algemeen domein.

Sceptici wijzen op de hoge kosten van o3's berekeningen, maar negeren daarbij hoe snel AI goedkoper wordt – de operationele kosten van systemen in de GPT-4 klasse daalden het afgelopen jaar met 99%. Begrijp ons niet verkeerd: het is ontnuchterend om te zien hoe AI-systemen steeds meer taken beheersen die we als typisch menselijk beschouwen. De confrontatie met steeds vaardigere AI leidt dan ook vaak tot semantische vluchtwegen: 'echte' intelligentie zou iets anders zijn dan wat computers doen. Wij verkiezen Edsger Dijkstra's praktische benadering: The question of whether computers can think is just like the question of whether submarines can swim.

Achter de techniek en filosofie ligt namelijk een ingrijpende realiteit: in 2025 zullen AI-agents voor het eerst betrouwbaar genoeg worden voor dagelijks gebruik. Autonome assistenten besturen straks je muis en toetsenbord, en zetten tegelijkertijd talloze kopieën van zichzelf aan het werk. Kenniswerkers transformeren tot kennismanagers. Wat dit betekent voor de arbeidsmarkt blijft een open vraag: economen zijn het vurig oneens over de plaats van de mens in een AI-gedreven economie.

Wat wel duidelijk is: eind 2026 - of eerder - zullen AI-systemen grotendeels hun eigen ontwikkeling automatiseren, met digitale engineers die bliksemsnel nieuwe algoritmen testen. Deze feedbackloop leidt tot verdere exponentiële groei. Voor het einde van dit decennium excelleren AI-systemen niet alleen in wiskunde en programmeren, maar ook in biotechnologie, psychologie en misschien zelfs filosofie.

Deze transitie belooft ongekende welvaart, maar brengt ook grote risico's. Een AI-programmeur is eenvoudig in te zetten als AI-hacker en met deze wetenschap stevenen Amerika en China af op een nieuwe wapenwedloop. Nederland kan een unieke rol spelen in dit krachtenveld. Als thuisbasis van ASML - monopolist in AI-chipmachines - kan het een nieuwe rol aannemen: niet die van speelbal, maar van pleitbezorger van meer verantwoorde AI en broodnodige internationale verdragen.

De toekomst wordt onvoorstelbaar vreemd. En hij stormt nu op ons af. We kunnen de AI-revolutie niet meer ontkennen; we kunnen haar wel in goede banen leiden.

Daan Juijn, Advanced AI researcher bij the Centre for Future Generations
Laurens de Groot, CEO en mede-oprichter van the Centre for Future Generations