Cultuur van polarisatie komt voort uit individualisering en bijbehorende frustraties

Velen zullen het zich nog wel herinneren: er was in ons land in redelijke mate sprake van een volksziel rond groepen als familie, dorpen, stadsdelen, ja soms ook bij een bepaalde straat, waarbij dan vaak gezegd werd: zie je wel dat is typisch die groep, of dat gedrag hoort echt bij die straat of dat dorp. 

Het had veel voordelen, zeker als er ook kon worden samengewerkt. Een nadeel was echter dat het individu hierin wel eens te weinig tot zijn recht kwam. Ik herinner mij de ontmoeting met een vrouw uit Maastricht, die me zei dat haar vader alles bepaalde en dat zij in die tijd nooit ‘ik’ had gezegd. De individuele ziel verdronk maar al te vaak in die tijd.

Het was dan ook een verademing dat enige decennia terug het sociologische proces van individualisering opkwam, waardoor meer aandacht kwam voor de individuele ziel. In wezen bevinden we ons nog steeds in dat proces van individualisering. Niet iedereen is daar overigens blij mee, vooral ook omdat het nogal doorgeschoten of beter gezegd wat uit de hand gelopen is. Eerst vooral op internet, maar nu ook in de gewone samenleving.

Het individu heeft moeite met gezag of meer nog met de bekleders van de macht, ja met allen die daar in de buurt zitten zoals rechters en journalisten. Naast geweld is wantrouwen tegen deze groepen dan ook kenmerkend voor deze tijd. Verre van leuk, omdat bij veel wantrouwen jegens journalisten en de gezagsdragers de democratie gevaar loopt.

Er zijn zelfs al groepen, die onder dit proces van individualisme te lijden hebben. In het oog springend zijn daarbij de traditionele kerken en kloosters. Dat het ledental van kerken nogal terugloopt weten we al en ook dat strakke regels van bovenaf en te veel dogmatiek daarbij een rol spelen.

Ik kwam in mijn studententijd en daarna nogal eens met plezier in kloosters en schrok dan ook toen ik las dat zij momenteel leeglopen. Mediacijfers geven aan dat de aantallen kloosters bijna zijn gehalveerd en dat de kloosterlingen voor 87 procent boven de 70 jaar oud zijn. Daarbij komt dat kloosters nauwelijks nog jongeren aantrekken . Ik heb de sfeer er meestal warm en spiritueel gevonden en begrijp nu dat jongeren zich vooral storen aan het gezag van de abt of de abdis, hoe mild die ook wordt uitgeoefend.

Voor kerken geldt dat wellicht nog sterker. Hoe daar op te reageren, is dan de vraag. Ik denk dat veel kerken daarmee worstelen, te meer omdat alom is gewerkt aan de ontwikkeling van het denken alleen, met een sterke nadruk op de ratio . Sommige spirituele groepen proberen het met mystiek vanuit de geestelijke wereld, waarbij het individu niet langer te maken krijgt met mensen die boven je staan en zeggen wat te doen, maar rechtstreeks in verbinding zijn met Christus en engelen, die ons vaak wel continu adviseren via de geest. Misschien zou dit accent ook iets zijn voor de kerken om weer tot leven te komen.  

En wat de politiek betreft is het raadzaam steeds met elkaar in gesprek te gaan om het wantrouwen te overwinnen en natuurlijk ook het gewelddenken. De wijsheid van Mahatma Gandhi kan daarbij helpen. Vlak voor zijn dood zei hij nog: ‘De Britten heb ik behoorlijk bestreden toen ze over ons land heersten, maar opvallend is dat zij uit ons land vertrokken zijn als vrienden en wij als beide landen nog samenwerken en verbonden zijn.. Het geeft aan dat mijn actieve geweldloosheid een model is dat niet gebaseerd is op haat maar op liefde’.

cc-foto: The Freelens