Covid-19 laat zien waarom we van het kapitalisme af moeten

Om zorgwerkers tegen het coronavirus te beschermen, riep het Amsterdamse OLVG-ziekenhuis mensen op om vuurwerkbrillen in te leveren. Dit soort houtje-touwtje oplossingen in de zorg, drie maanden nadat het virus voor het eerst opdook in Wuhan, staan in groot contrast met de voortvarendheid waar banken en multinationals op kunnen rekenen – ze worden met miljarden euro’s gered. Deze verkwisting en het gebrek aan planning, maken de beperkingen van het kapitalisme zichtbaar.

Met de technologie en wetenschappelijke kennis van nu zouden we in staat moeten zijn om epidemieën snel de kop in te drukken. De welvaart die werkende mensen collectief creëren is nog nooit zo groot is geweest. De crisis die ontstond door Covid-19 laat de dodelijke gevolgen zien van een systeem waarin het aan democratische controle over de productiemiddelen ontbreekt

Belangen van kapitaal Covid-19 is een erg besmettelijk coronavirus en lijkt op mensen te zijn overgedragen door wilde dieren. Evolutionair bioloog Rob Wallace plaatst de oorsprong van die overdracht van ziekteverwekkers van wilde dieren op mensen in een proces van ontbossing, industriële veeteelt en snelle verstedelijking. Het lijkt dan ook geen toeval te zijn dat veel van de infectieziekten uit dit soort frontlinies van kapitalistische expansie komen.

Vanaf het begin reageerden staten terughoudend in de bestrijding van Covid-19. In Wuhan probeerden lokale autoriteiten de uitbraak lange tijd onder de pet te houden. In Nederland bagatelliseerde het RIVM het virus in eerste instantie. Onder grote druk sloot werden de scholen eindelijk gesloten. De regering was zo traag met het nemen van maatregelen omdat het de belangen van het bedrijfsleven boven die van de volksgezondheid plaatste.

In Italië moesten eerst 5.000 mensen doodgaan voordat de regering op 21 maart besloot om niet-essentiële werkplekken te sluiten. Dat kwam niet door voortschrijdend inzicht van de regering. De sluiting van de werkplekken was het resultaat van druk van onderaf. Arbeiders legden op veel plekken het werk neer in verzet tegen de tegenstrijdige richtlijn om sociaal contact te mijden en tegelijkertijd naar het werk te gaan.

Winst boven volksgezondheid Ook binnen delen van de economie die gericht zouden zijn op onze gezondheid, staat ons welzijn op de tweede plek. Onderzoek naar en ontwikkeling van nieuwe antibiotica en antivirale middelen is al jarenlang te weinig winstgevend voor de farmaceutische industrie. 15 van de 18 grootste farmaceutische bedrijven hebben dit veld ondertussen verlaten. En dat terwijl het SARS of MERS virus hier wel aanleiding toe had moeten geven.

Daar komt nog bij dat het winstgevender is om een vaccin niet algemeen beschikbaar te stellen. Zo wordt in Nederland weinig getest voor coronavirus, omdat ziekenhuizen voor deze tests afhankelijk zijn van multinational Roche. De door dit bedrijf geleverde apparatuur, werkt alleen met onderdelen en vloeistoffen van datzelfde bedrijf. Roche levert nog maar 30 procent van de Nederlandse bestellingen van de noodzakelijke vloeistof, maar weigerde aanvankelijk de receptuur beschikbaar te stellen. Voor winst gaat het bedrijf over lijken.

Het dodental wordt verder opgedreven door het neoliberale offensief dat van de zorg een markt heeft gemaakt. Achtereenvolgende kabinetten zorgden ervoor dat ziekenhuizen werden gesloten, het aantal bedden teruggebracht en de werkdruk van zorgwerkers opgevoerd. Inwoners van landen waar deze vermarkting het verste ging, zoals de Verenigde Staten en Brazilië, betalen de hoogste prijs.

Gigantische ongelijkheid Regeringsleiders doen alsof we allemaal in hetzelfde schuitje zitten, maar de afgelopen weken lieten juist zien dat dit gedeelde belang een fictie is. Het kapitalisme creëert een gigantische ongelijkheid tussen een kleine minderheid die zich met privéjets en eigen artsen in veiligheid kan brengen, terwijl arbeiders nog altijd worden gedwongen om te gaan werken.

De effecten van Covid-19 zijn nog groter voor gemarginaliseerde groepen in deze maatschappij zoals ongedocumenteerden, daklozen of mensen met een beperking. Voor mensen die leven in vluchtelingenkampen met beperkte sanitaire voorzieningen, zoals op Lesbos of in Libanon, kan Covid-19 een massamoordenaar zijn. Voor werkende mensen in de miljoenensteden in het mondiale Zuiden is het virus een nieuwe bedreiging naast de gevolgen van bijvoorbeeld te voorkomen ziektes of luchtverontreiniging.

Crisismaatregelen Kapitalisme helpt pandemieën ontstaan en is een obstakel voor de effectieve bestrijding ervan. We zouden juist nu crisismaatregelen moeten nemen zoals vordering van patenten op testmaterialen, onteigening van bedrijven die beademingsapparatuur kunnen maken en de invoering van een extra belasting op multinationals. Daarmee kunnen werknemers in essentiële sectoren beter ondersteund en beter betaald worden.

Covid-19 laat bovendien het fundamentele belang van onze publieke voorzieningen zien. Decennia aan bezuinigingen op sectoren zoals de zorg, onderwijs en betaalbaar wonen moeten worden teruggedraaid. Er zijn miljardeninvesteringen nodig om voorzieningen te wapenen tegen de gevolgen van epidemieën en klimaatchaos, werkende mensen te ontlasten en publieke voorzieningen ook echt weer publiek te maken.

Op deze manier zetten we ook stappen naar een systeem waarin we democratische controle hebben over de productiemiddelen. Als deze meervoudige crisis namelijk iets onderstreept dan is het dat we enorm afhankelijk zijn van multinationals die hun winst altijd boven het algemeen belang laten gaan. Om rampen als deze te voorkomen hebben we een socialistische economie nodig waarbij dit soort bedrijven onder collectieve democratische controle staan.