Het correctief referendum en de deliberatieve democratie

Het is alweer bijna 12 jaar geleden dat ik als PvdA-kamerlid samen met Wijnand Duyvendak van Groen Links en Boris van der Ham van D66 trots het wetsvoorstel indiende om tot herziening te komen van de Grondwet aangaande het Correctief Referendum. We hadden net het dynamische referendum over de Europese Grondwet achter de rug. Vriend en vijand waren het er over eens dat er nog nooit zoveel gediscussieerd was over Europa. De opkomst was met 63% ver boven de verwachting en ongeveer het dubbele van wat de Europese verkiezingen vermochten op de been te brengen. De scherpte van de uitslag, een stellig ‘nee’, was een domper voor de vele Europagezinde politici, maar erkend moest worden dat de pro campagne ook wel erg knullig was gegaan. De uitslag was niet bindend.

Wij als indieners vonden dat niet goed en kwamen met een grondwetswijziging om het bindende correctieve referendum mogelijk te maken, zodat de bevolking echt het laatste woord kan opeisen bij een vermeend maatschappelijk gevoelig voorstel.

Pas in 2014 werd deze wet van PvdA, GroenLinks en D66 in beide Kamers met een gewone meerderheid aangenomen. Omdat het een wijziging van de Grondwet betreft, dient er evenwel nog een keer – na tussentijdse verkiezingen – over gestemd te worden. Het wetsvoorstel is aangenomen nadat er in deze ‘tweede lezing’ een tweederde meerderheid in beide Kamers voor is. Minister Plasterk dringt nu aan op spoedige behandeling van deze grondwetsherziening.

Dit leidt tot enig paniekvoetbal bij PvdA en Groen Links. Na jarenlange steun en verdediging van het wetsvoorstel hebben deze progressieve partijen opeens aarzelingen gekregen bij het instrument referendum. Ze twijfelen nu openlijk of hun handtekening nog wel onder het eigen wetsvoorstel moet blijven staan.

Hoe kan dit? Wat is er gebeurd dat twee fervente voorstanders van meer invloed en zeggenschap voor het volk opeens terugdeinzen voor dit direct democratische instrument?

Het antwoord is simpel: het feit dat rechtse types als Baudet en Roos er vorig jaar als eersten gebruik van maakten middels het Oekraïne-referendum. Dit leidde tot groot ongemak bij de partijen. Het maakt manifest dat pleiten voor meer invloed voor het volk nog wat anders is dan het ook daadwerkelijk accepteren ervan.

Op BNR-radio vertelde Gijs van Dijk, als nieuwe PvdA woordvoerder, dat zijn partij is gaan twijfelen omdat het Oekraïne-referendum aantoonde dat het referendum het vertrouwen van burgers in de politiek niet vergroot had. Hoewel dat zeker een langere termijn doel is van het instrument, is de grote vraag hier of die vertrouwensbreuk de schuld is van het referendum of van de politiek zelf.

Het lijkt mij overduidelijk het laatste.

Juist deze twee partijen die nu aarzelen of ze nog steun moeten geven aan het bindend maken van de uitslag van het referendum, hebben namelijk precies gedaan wat ze niet hadden moeten doen: hun belofte breken! De PvdA zei voorafgaand aan het referendum dat zij de uitslag zou volgen als de drempel gehaald werd. Tóen die drempel werd gehaald legde de PvdA de uitslag naast zich neer. Groen Links op haar beurt hield lang vast aan het motto: ‘nee is nee’, en accepteerde daarmee de uitslag, maar ging, toen Rutte uit Brussel terugkwam met de bijsluiter bij het Oekraïneverdrag, toch nog overstag. Precies dat is nogal fnuikend voor het vertrouwen in de politiek!

Groen Links heeft in haar verkiezingsprogramma opgenomen dat ze toe willen naar een deliberatieve democratie. Dit zijn vormen van overleg tussen de bevolking en politiek bestuur, zoals de G1000, interactieve beleidsvorming en meepraten bij het maken van wetgeving. Ik ben een groot voorstander van deze vormen, maar het is onzin om te stellen dat het in de plaats komt van het referendum. Sterker nog, ze zijn aanvullend op elkaar. Deliberatie vindt immers plaats voorafgaand aan besluitvorming en heeft tot doel om zoveel mogelijk draagvlak te zoeken bij betrokkenen. Het eindigt per definitie in een politiek besluit. En dan pas komt mogelijk een correctief referendum in beeld. Mijn stelling is dat op het moment dat er een bindend referendum is, er een grote druk van uit gaat op het politiek bestuur om deliberatief te werk te gaan. Het dwingt de politiek om vooraf draagvlak te zoeken en te creëren voor nieuw beleid.

Het principe van het correctief referendum is dat kiezers het mandaat dat ze per verkiezing geven, terug kunnen nemen. De politiek moet vervolgens niet met de uitslag aan de haal kunnen gaan. Dát is de echte les van het Oekraïne-referendum. Ik sta als eerste indiener van deze wet met meer overtuiging dan ooit achter deze herziening van de Grondwet! In een gezonde, moderne democratie moet het mogelijk zijn dat de politieke partijen zich laten corrigeren door de kiezers en is het heel verstandig om dit grondwettelijk vast te leggen. Om de politiek te beschermen tegen zichzelf. En als positief bijeffect zal het de deliberatieve democratie ondersteunen en ook nog eens het vertrouwen herstellen in de politiek als geheel. Daarom roep ik beide partijen op om volop de grondwetsherziening te steunen.