Coronawanen?

Dat de pandemie de economie hard raakt is geen nieuws meer na bijna een jaar. Dat de maatregelen tegen verspreiding van het virus ook een psychologisch effect hebben krijgt veel minder aandacht, maar wie het nieuws een beetje volgt weet en begrijpt dat eenzaamheid en somberheid gemiddeld gesproken zijn toegenomen in de afgelopen maanden. En dat er meer drank en drugs worden gebruikt past daar ook bij.

Maar we horen weinig of niets over de invloed die corona en het beleid daaromheen hebben op mensen die achterdochtig zijn en/of in complotten geloven. Of zij die onder deze omstandigheden wellicht zo gaan denken. Dit zou een serieuze bron van zorg moeten zijn vanwege de risico’s die er mee gepaard gaan, voor de mensen die het betreft, maar ook voor iedereen daaromheen.

Het wetenschappelijk bewijs zal de komende maanden of jaren nog wel eens volgen, maar in mijn dagelijkse werk is nu bijvoorbeeld al waarneembaar dat steeds meer mensen de beleidsmakers niet meer vertrouwen. En zo zijn er veel meer voorbeelden die laten zien dat bij mensen met psychische problemen de achterdocht geleidelijk toeneemt. En daarmee groeit ook het gevaar dat er vanuit paranoia incidenten zullen plaatsvinden.

In mijn opleiding tot psychiater werd er op gewezen dat ogenschijnlijke achterdocht bij nadere beschouwing nog al eens gebaseerd blijkt te zijn op rationele feiten. Iemand die zich bespied waande bleek ook wel eens daadwerkelijk gevolgd te worden bijvoorbeeld. Zo had ik ooit een patiënt die verslaafd was, en in drugs dealde. Wij verdachten hem van een paranoïde psychose. Ten gevolge van gebruik van cocaïne zou hij geloven dat er een aanslag op zijn leven werd beraamd. Psychiatrie? Nee, dat bleek toen hij daadwerkelijk werd doodgeschoten.

De afgelopen dagen sprak ik in mijn werk met drie uiteenlopende mensen, die alle drie intelligent zijn en maatschappelijk goed functioneren. Ongevraagd kreeg ik uiteenzettingen over mogelijke misstanden die plaatsvinden. Dat agenten in burger bij een demonstratie tegen coronamaatregelen bijvoorbeeld moedwillig gewelddadigheden uitlokten, daartoe aangezet door leidinggevenden. Of dat de lockdown deel uitmaakt van een groter plan om geleidelijk steeds meer controle over mensen te krijgen (‘die lockdown gaat nooit meer geheel verdwijnen’). Dat we uiteindelijk allemaal verplicht worden ons van een chip te laten voorzien. En zo kan ik nog wel even doorgaan.

Het probleem is: als psychiater weet ik ook niet meer wat ik wel of niet moet geloven. Dat vind ik als mens trouwens ook al moeilijk, maar om de toenemende achterdocht bij de mensen in mijn spreekkamer toe te schrijven aan een psychiatrisch ziektebeeld is dan nogal wat. Is mijn patiënt in de war, of doorziet hij misschien wel beter dan ik wat er ‘echt’ gaande is?

Ook zonder corona is er de afgelopen jaren al steeds meer achterdocht ontstaan over uiteenlopende berichten in de zogenaamde ‘mainstream media’. Trump kan toch ook een beetje gelijk hebben gehad met zijn ‘fake news’ in de media? Natuurlijk overdreef hij dat enorm, maar zat er toch ook niet een kern van waarheid in?

Achterdochtigheid en paranoïde wanen zijn per definitie het gevolg van een zekere aanleg in combinatie met bepaalde omstandigheden. Aan de aanleg verandert geen enkele dokter of wetenschapper iets, maar voor het feit dat de huidige omstandigheden voor een kwetsbare groep mensen een toenemende belasting vormen (ook omdat het al zo lang duurt) mogen wij met zijn allen de ogen niet sluiten. Deze mensen verdienen goede zorg. De winst voor de samenleving is een kleinere kans op (vermijdbare) ongelukken, omdat we door talloze gebeurtenissen weten waar ernstig verwarde mensen op een slecht moment toe in staat zijn.