Coronacrisis in Palestina bedreigt meer dan alleen de volksgezondheid

Voor de maand april blijven Bethlehem en de West Bank dicht, in lockdown , wat betekent dat mensen in principe thuis blijven en de politie op centrale knooppunten controleert. Ook het verkeer tussen de steden ligt zo goed als stil, evenals dat tussen Israël en de West Bank.

Overal is er onderlinge solidariteit, binnen en buiten de families. Dat varieert van het tijdelijk niet innen van huur en het geven van maaltijden aan mensen die alleen wonen of geen familie hebben, tot de organisatie van voedseltransporten van de ene stad naar de andere. Er zijn hulpcomités actief in de steden en dorpen.

Je ziet soms verschillende zorg- en bezorgdheidscirkels. De eerste zorg gaat uit naar de familie en de mensen in de directe kring. Maar omdat de familie van zoveel Palestijnen verspreid over de wereld leeft, worden veel lockdown -ervaringen via sociale media uitgewisseld en breidt de emotionele zorg zich ook uit naar familieleden en bekenden elders.

Internet wordt natuurlijk steeds belangrijker. Mijn werkgever, het AEI, maakt zich op om dit jaar een ‘zomerschool’ zowel online als offline te organiseren met mensen in binnen- en buitenland. Scholieren en jonge vrouwen zijn op het moment aktief in het verzamelen van verhalen van wederzijdse hulp.

De toekomst drukt en is onzeker. Economisch hebben de meeste bedrijven in de West Bank nauwelijks reserve en gaan over de kop zonder overheidssteun, zoals die wel in andere landen wordt verleend. Bedrijven betalen op het moment geen of half salaris. Er is geen werkloosheidsuitkering of bijstand. Het werkloosheidspercentage is sowieso al hoog, tenminste 20 procent in de West Bank. De familie is het vangnet, soms de moskee of kerk. Het Palestijns Gezag verwacht in de komende maanden een daling van inkomsten met 50 procent. Het is hoogst onzeker of de EU, Japan of Golfstaten in de komende jaren het Palestijns Gezag op de been zullen houden.

Op het medisch vlak is de situatie in Gaza extreem kwetsbaar, zowel door de snelle verspreidingskans van het virus in de opeengepakte kampen als de bijna-instorting van de publieke gezondheidszorg in de afgelopen decennia als gevolg van de afsluiting, vooral door Israël. Gelukkig is het aantal patiënten vooralsnog klein en getraceerd, althans zo lijkt het.

Ziekenhuizen in de West Bank hebben niet de middelen om een substantieel aantal coronavirus-patiënten op te nemen. De ziekenhuizen in Oost-Jeruzalem staan op instorten bij monde van de Israëlische burgemeester van Jeruzalem – normaal niet de persoon die de noodklok luidt over het gebrek aan voorzieningen in Arabisch Oost-Jeruzalem. Deze ziekenhuizen zijn nauwelijks geequipeerd voor de opvang van coronavirus-patiënten.

Toen begin maart de eerste coronaviruspatiënten onder toeristen in Bethlehem opdoken, reageerde het Palestijns Gezag alert met een snelle lockdown in Bethlehem en later de gehele West Bank, zodat het aantal patiënten nu zo’n 250 is, vergeleken met Israël, waar er rond de 10.000 zijn, een klein aantal.

Maar het Gezag loopt nu tegen een levensgroot dilemma aan. Hoe de steden te openen wanneer er niet voldoende testkits zijn, geen beschermende kledij en medische equipment, geen ziekenhuisbedden met verzorgend personeel en opgeleide artsen, in het waarschijnlijke geval dat er grotere aantallen viruspatiënten komen?

Gaat Israël coronaviruspatiënten, die in de bezette Palestijnse gebieden niet kunnen worden behandeld, opvangen? En hoe zit het met het testen, volgen en isoleren van patienten – een voorwaarde voor een geleidelijke openstelling van de samenleving? Het brede en effectieve gebruik van apps op de Westelijke Jordaanoever is moeilijk voorstelbaar. Op de achtergrond speelt de vraag: hoe kan het Palestijns Gezag leiding geven aan een crisis van zulke omvang wanneer het zelf in zijn economisch voortbestaan wordt bedreigd?

Een mogelijke korte termijn-crisis nadert met de terugkomst van enkele tienduizenden Palestijnse arbeiders die in Israël werken en daar de afgelopen weken moesten blijven. Met het begin van Ramadan aan het eind van deze maand zullen velen terugkeren om bij hun familie te zijn. Arbeiders zijn met elkaar in contact bij de checkpoints en ontmoeten mensen zowel in Israël als de West Bank. Zal hun terugkeer het aantal viruspatiënten snel doen toenemen?

Tussen haakjes: voor hun reisvergunning zullen deze arbeiders in de toekomst, zo wordt in de Israëlische politiek nu besproken, een app op hun mobiel moeten installeren die het voor het militair bestuur mogelijk maakt om meldingen en documenten die men op de mobiel ontvangt, te controleren, evenals de locatie van de mobielhouder. Waar er nu overal ter wereld diskussie is over hoe democratische controle kan worden ondermijnd met het gebruik van traceringsapps, zien we straks in de West Bank en Gaza wellicht een prototype van een totalitair digitaal bewind. Verbetering van de gezondheid zal zeker niet de enige doelstelling zijn die het surveillance-beleid onder bezetting gaat bepalen.

Het valt ook op dat de onderhandelingen tussen Netanyahu en Ganz in Israël over een nieuwe regering de afgelopen weken niet gingen over de bestrijding van de coronavirus, wat je toch zou verwachten, maar vooral over hoe de annexatie van (delen van) de West Bank te regelen. Dat dit zoveel aandacht kreeg zit hem in de aanname van Israëlisch rechts dat de periode van nu tot november, met de Amerikaanse verkiezingen, cruciaal is om voldongen feiten te scheppen, gegeven dat de wereld met andere zaken bezig is. Een enkele commentator in Haaretz zegt dat Israël de West Bank in de praktijk toch al heeft geannexeerd en dat de ‘legalisering’ van de annexatie de zaak tenminste helder stelt.

Nog steeds komen berichten binnen van fruitbomen in de West Bank die afgesneden of ontworteld zijn door kolonisten, en van vandalisme en intimidatie. Ook zijn tientallen Palestijnen de afgelopen weken door het leger gearresteerd, uit hun huizen gehaald, soms in vol anti-virusbeschermingstenue. De Palestijnen in Israëlische gevangenissen zijn extra kwetsbaar voor het virus.

Het beeld als geheel is dat de Palestijnse samenleving in de West Bank – Gaza is een nog ernstiger verhaal – onder driedubbele druk staat, van bezetting, economische meltdown , en medische noodtoestand. Dat alles zonder een buffer van noodzakelijke voorzieningen. Het is de vraag of de samenleving die druk aankan.