Corona leert ons ook wat er mis is met de vleesconsumptie

Een van de gevolgen van de coronacrisis was dat we plotseling zicht kregen op de uitbuiting van arbeidsmigranten uit Oost-Europa in onze slachthuizen. Zij raken snel besmet doordat ze vaak met velen krap wonen, samen in een busje naar het werk reizen, op het slachthuis allemaal tegelijk snel moeten omkleden, samen door een hygiënesluis, en onvermijdelijk dicht op elkaar werken – in een klimaat met een hoge luchtvochtigheid, geen rechtstreekse ventilatie en veel herrie, zodat ze naar elkaar moeten schreeuwen. Voor een laag uurloon doen ze werk waar de meeste Nederlanders hun neus voor ophalen. Zonder deze migranten geen vlees.

Wat zou de doorsnee populistische kiezer daarvan vinden? Een leven zonder vlees zal veel van hen een linkse grachtengordel-nachtmerrie lijken. De vleessector is zelfs van ‘vitaal’ belang verklaard. In de Washington Post schreef Jonathan Safran Foer dat het op een soort gesponsorde hekserij neerkomt: vlees essentieel noemen in een tijd waarin scholen en hartoperaties dat niet waren. Hij beschreef de erbarmelijke arbeidsomstandigheden in Amerikaanse slachthuizen (bv. bij Tyson, gefinancierd door onze Rabobank ). De werknemers hebben geen plaspauze: ze moeten luiers dragen of in hun broek plassen. Plassen kost geld. Voor ons goedkope vlees is een hoge productiesnelheid nodig, ook in Nederland.

Wc-eend: de mens is de beste, volgens de mens Het werk is fysiek uitputtend. Per uur komen honderden dieren langs. Het is ook mentaal slopend. ‘Als slachthuizen glazen wanden hadden, zou niemand meer vlees eten’, zei Paul McCartney. Geen enkel dier wil dood, dus de dieren zijn bang en verzetten zich. Maar ze moeten in een moordend tempo gedood worden: 1,7 miljoen per dag alleen in Nederland, dat is lopendebandwerk op tegenstribbelende dieren. Dat kan alleen met geweld.

Zelfs zonder slordigheden, die door NVWA-inspecteurs vaak niet ernstig genoeg worden geacht om de band te stoppen (want ook dat kost geld) is het al een horrorhuis, zoals we vorig jaar konden zien in een veelbesproken aflevering van Zondag met Lubach. De consument vergeet die beelden snel weer, maar de medewerkers staan er elke dag tussen. Veel werknemers raken emotioneel afgestompt of ontwikkelen een vorm van posttraumatische stressstoornis of een alcohol- of drugsverslaving, is uit onderzoek gebleken.

Het is geen toeval dat uitbuiting van mens en dier hand in hand gaan, want ze weerspiegelen dezelfde onderliggende grondhouding, in de psychologie sociale dominantie-oriëntatie (SDO) genoemd: een hiërarchische kijk op de wereld, het idee dat ongelijkheid tussen groepen normaal en natuurlijk is en dat sommige groepen – of het nu is op basis van sekse, land of etnische afkomst – minderwaardig zijn aan andere. Mensen met een hoge SDO (relatief vaak mannen) hebben vaker etnocentrische en seksistische opvattingen en een rechts-conservatieve politieke voorkeur , gericht op het handhaven van bestaande verschillen in de samenleving. Ook hun houding tegenover dierenwelzijn , natuurbescherming en klimaat is minder welwillend, doordat ze ook soorten hiërarchisch bekijken – met de mens bovenaan, als ‘hoogtepunt’ van de evolutie: de ‘kroon op de schepping’. Ik gebruik aanhalingstekens, want dit idee weerspiegelt een breed gedeelde misvatting: dat de evolutie een stijgend, lineair, vooruitgaand proces is, met de mens als eindpunt, als meest hoogstaande soort.

Vooral gelovigen – gemiddeld ook hoger op SDO dan niet-gelovigen – zien dieren en natuur als ondergeschikt aan de mens. Maar eigenlijk in álle hoeken van onze samenleving zit het geloof in de menselijke superioriteit diep verankerd – terwijl het in feite niets meer is dan een soort ‘wij van wc eend’: de mens is de beste, volgens de mens. Mensen met een lage SDO hebben een meer egalitaire houding tegenover andere groepen en soorten. Ze zien de mens meer als deel van de natuur, als een van de diersoorten naast de andere. Ze zijn ook empathischer ten opzichte van andere mensen die buiten hun eigen groep vallen.

Hedendaagse slavernij Het is veelzeggend dat juist de vleesindustrie illustreert hoe exploitatie van mens, dier en natuur samengaan. Want vlees is niet alleen een voedingsmiddel, het heeft ook een belangrijke symbolische waarde voor de mens die bovenaan de voedselketen wil staan. Mogelijk is vooral dát de achterliggende oorzaak van de grote weerstand tegen vegetariërs en veganisten en tegen krimp van de veestapel en fokbeperkingen, ondanks de evident grote schadelijke effecten van deze sector op natuur (o.a. stikstof), klimaat en verspreiding van corona. ‘Voor de voedselvoorziening’ zeggen de boeren en de (christelijke) minister dan – terwijl we allemaal best weten dat niemand honger lijdt zonder vlees en dat plantaardig voedsel zelfs gezonder is.

Corona heeft laten zien dat dit symbool van menselijke superioriteit niet meer mogelijk is zonder een moderne vorm van slavernij. In onze ontwikkeling als beschaving zijn we nu eindelijk zo ver dat er massale boosheid is over slavernij en over de vaak minderwaardige behandeling van gekleurde mensen. De stap naar massaal verzet tegen hedendaagse vormen van slavernij – ten behoeve van onze kleding, elektronica, chocola, vlees – is nu hopelijk niet meer zo groot.

Al deze vormen van uitbuiting komen voort uit dezelfde onderliggende houding die ook ten grondslag ligt aan uitbuiting van dieren en van de natuur. Het is maar een gradueel verschil tussen ‘eigen volk (of ras) eerst’ en ‘eigen soort eerst’. Als onze cirkel van compassie zich uitbreidt, ligt het in de lijn dat het uitbuiten van andere dieren in de nabije toekomst even bruut en egoïstisch wordt gevonden als de heerschappij van witte mannen in het recente verleden. Er is geen reden om een streep te trekken bij de eigen soort – zeker niet gezien de wijze waarop de mens tot dusver zijn rol als heerser heeft ingevuld.