Corona is niet van ons, maar van de experts

Beste Minister President, beste Hugo de Jonge,

In China worden mensen ernstig ziek van corona, maar het is onwaarschijnlijk dat het zich in Nederland ook op zo’n schaal zal verspreiden. Corona lijkt op een fikse griep. Het treft vooral ouderen. Jonge mensen worden nauwelijks ziek. Kinderen lijken geen corona te kunnen krijgen en als ze het krijgen, worden ze er meestal niet ziek van. Kinderen verspreiden corona nauwelijks. We moeten het allemaal krijgen, om zo een beschermend muurtje om de kwetsbaren te bouwen en hen te beschermen voor corona.

Een greep uit de uitspraken aan het begin van de uitbraak in Nederland. Sommige uitspraken zijn inmiddels genuanceerd, of teruggedraaid, maar die stellige uitspraken van toen, zijn blijven hangen. Bewust of onbewust, we spelen allemaal nog met die gedachten. We hopen dat het toch meevalt. We nemen risico’s. Het leven moet ook doorgaan. En het kabinet stimuleert enig risicovol gedrag omdat de samenleving moet draaien.

Corona is ver bij ons vandaan gehouden. Door de maatregelen, maar ook door ons steeds met onze neuzen op het feit te drukken dat we geen virologen zijn. Niet-virologen begrijpen corona niet. We moeten luisteren naar de experts. We mogen er geen mening over hebben. En in de media lijkt het thema corona op een continue stroom van wetenschappelijke debatten. Corona is niet van ons. Het is van de wetenschap, de experts en de politiek. In laboratorium Nederland kan de overheid het virus zich langzaam over een gewenst deel van de bevolking laten verspreiden en die kraan naar believen open en dicht draaien. We hebben een dashboard met metertjes, wiskundige modellen, statistieken met data waar de meeste mensen niets van begrijpen. De burger kan hier geen invloed op uitoefenen. De uitspraak ‘groepsimmuniteit’ houden we stevig vast in onze achterhoofden. Moeten we nu wel, of niet besmet raken?

Corona is ingewikkeld. De regels zijn complex. Zeker voor jongeren. In het bijzonder voor hen jonger dan 18 jaar. Het beleid schiet alle kanten op. Wij, burgers, lijken niets te kunnen doen of bijdragen om verspreiding tegen te gaan. Bovendien lijkt dat niet de bedoeling. Wat is het doel eigenlijk? De IC’s mogen niet overbelast raken. Daar heeft de burger geen inzicht in. In de media verschijnen noodkreten: de GGD’en kunnen het BCO niet aan, de IC’s kunnen nog niet op volle kracht draaien. Een paar uur later volgt een bericht dat het allemaal onder controle is. Intussen luisteren we niet meer. Corona is niet van ons, maar van de experts.

Er heerst verwarring. We vallen terug op onszelf. We schatten zelf de risico’s in. Sommigen blijven angstig thuis. Anderen willen juist de risico’s negeren. Corona bestaat niet. Beiden tappen uit hetzelfde vaatje: onzekerheid. In tijden van rust is er mogelijkheid om in de wetenschap lang te twijfelen, te onderzoeken, te debatteren en naar sluitend bewijs te zoeken. In tijden van crisis moet de overheid niet in de wetenschappelijke leunstoel blijven draaien, maar durven handelen. Snel kunnen schakelen. Een gebrek aan inzicht durven bespreken. Fouten durven toegeven. Empathie en ernst tonen. Maar bovenal: de burger met zich meenemen. Zet een koers uit, formuleer de eindbestemming en gebruik de navigatie om er te komen. In het navigatiesysteem in Nederland, is geen eindbestemming ingevoerd. We zien waar we vandaan komen en waar we nu zijn, maar niet waar we naartoe moeten en welke wegopbrekingen we onderweg tegenkomen. We rijden met maximale snelheid door.

De politiek zoekt steeds het uiterste randje van de marges op. In het laboratorium hou je dan misschien nog zicht op de verspreiding, maar op de openbare weg zijn er andere weggebruikers. Sommigen rijden te snel. Sommigen snijden ons af. Sommigen rijden roekeloos. Voordat we de weg op gaan, kunnen we deze factoren niet inschatten. Menselijk gedrag is onvoorspelbaar. Als de overheid steeds aan de uiterste rand van de marge zit en de burger zoekt op haar beurt ook naar het uiterste, gebeurt het onvermijdelijke: niemand heeft meer grip op de situatie. Dat is wat we in Nederland zien gebeuren. Dan is het tijd de koers bij te stellen; een nieuwe route uit te stippelen en de hele stoet duidelijk te maken waar we naartoe gaan.

Waar de overheid de burger op de route weer terug kan vinden, heb ik als volgt aanbevolen aan VWS: • Wijs niet met de beschuldigende vinger, maar stimuleer gewenst gedrag. Vergroot de testbereidheid, verander de quarantainementaliteit (zet in op zowel intrinsieke als extrinsieke motivatie) en leg het belang van BCO duidelijk uit aan de bevolking. • Toon sterk leiderschap. Het VVD ideaal ‘eigen verantwoordelijkheid’ geeft teveel ruimte voor interpretatie en risicovol gedrag. Niet de experts, maar verkozen politici staan aan het roer en kiezen voor een ‘better safe than sorry’ benadering, zoals dat ook van de burger wordt verwacht. • Stel niet het gedrag van het virus, maar het gedrag van de mogelijke drager in de aanpak en communicatie centraal. Neem bezwaren weg. Gedragswetenschap zou een belangrijker en vast onderdeel moeten zijn van het OMT. Houd 24/7 een vinger aan de pols en peil continu de sentimenten in de samenleving. • Afwegingen van het OMT moeten openbaar worden. Laat zien dat de overheid ook meekijkt en zich van verschillende kanten laat informeren over de wetenschappelijke stand van zaken. Maak burgers duidelijk wat die stand van zaken is in een wekelijks bijpraatuurtje in de media.

Maak burgers duidelijk wat die stand van zaken is in een wekelijks bijpraatuurtje in de media voor laaggeschoolden en mensen die snel op de hoogte willen zijn. Zoek daarnaast meerdere keren per week verbinding met de burger en bespreek moeilijke thema’s: Hoe werkt een virus? Wat betekent COVID-19 voor jongeren/ouderen/zieken/baby’s. Wat is een cluster en wat is superverspreiding? Wat is de stand van zaken rond mondmaskers? Maar ook ingaan op prangende vragen. Nodig mensen uit die C19 hebben gehad om ze een gezicht te geven. Creëer een volledig betrokken en opgeleide samenleving.

• Daag de vaste groep van experts uit door kritische wetenschappers aannames steeds te laten falsificeren. Maak dit openbaar en maak van Nederland geen eiland: Voorkom tunnelvisie en een te smalle kijk door bijvoorbeeld een breder scala aan buitenlandse onderzoeken te raadplegen. Communiceer naar de burger dat ook de ontwikkelingen in het buitenland nauwlettend gevolgd worden en diskwalificeer wetenschappelijke bevindingen uit buitenlanden niet zonder goede argumenten. • Wetenschap is het hart van de aanpak. Dat is belangrijk, maar zorg ervoor dat corona niet te abstract en te wetenschappelijk benadert wordt. Er is weinig begrip van het virus, zeker onder de jongere generaties. Vergroot kennis zonder het ingewikkeld te maken, door verschillende kanalen te gebruiken om iedereen te bereiken. Investeer veel in het verhogen van het bewustzijn. ‘Laagdrempelig’ moet het sleutelwoord worden, zowel in aanpak als communicatie. Zodra naleving verslapt, intensiveert de campagne ter bevordering van medewerking. Wees niet te positief over naleving als er nog steeds verspreiding is. Dat maakt verspreiding ongrijpbaar en veroorzaakt speculatie en complottheorieën. • Vermijd te grote stelligheid waar wetenschappelijke onzekerheid is. Dit maakt veranderen van beleid, wat toch soms noodzakelijk zal zijn, tijdrovend en wellicht onhaalbaar. • Vermijd termen die in de wetenschap acceptabel zijn, maar op burgers ook een psychologisch effect hebben, zoals ‘groepsimmuniteit’ en ‘schijnveiligheid’. • Vermijd het kweken van selffulfilling prophecies: bijv. verwijzingen naar de eigenwijze cultuur, de volksaard en waarom we bepaalde maatregelen niet, of niet lang zouden kunnen volhouden. Speel in op ons menselijk gedrag en stel onze primaire levensbehoefte aan veiligheid centraal. • Er is een zwak gevoel van urgentie onder de bevolking. Een overheid die urgentie uitstraalt, stimuleert burgers die urgentie te voelen. • Er heerst onder velen nog het idee dat immuniteit opbouwen gewenst is, ontkracht dit en laat in de strategie zien dat natuurlijke immuniteit geen rol (meer) speelt. • Er is geen duidelijk doel, waar mensen aan mee kunnen werken. Stel duidelijke, haalbare doelen. • Corona staat te ver van ons af. In de persconferenties ontbreekt empathie en wordt weinig stilgestaan bij ziekte en sterven. Besteed hier in iedere communicatie aandacht aan. • De overheid is niet open en niet transparant. Cijfers en data zijn onvolledig, onbegrijpelijk en wijzigen vaak zonder toelichting. Datzelfde geldt voor de capaciteit van de uitvoerende instanties. Dit wekt bij velen de indruk voorgelogen te worden, geeft ruimte tot interpreteren en het zelf inschatten van risico’s. Gedrag is dan moeilijk te sturen. • Neem zorgen onder de bevolking serieus. In het bijzonder die van hoogrisicogroepen. Het huidige beleid sluit de hoogrisicogroepen uit. Velen zitten nog in zelfisolatie, een belangrijke reden waarom de ziekenhuisopnamen nog laag blijven. De vraag is hoe lang zij dit kunnen volhouden. De overheid is niet actief bij deze groepen betrokken. Bovendien heeft de overheid geen inzicht in hun gedrag. Hoe lang kunnen zij zich nog blijven isoleren? Niet alleen wat betreft hun sociale behoeften, maar ook mbt eisen die de maatschappij straks weer aan hen stelt. Heeft de overheid in beeld hoeveel grootouders op de kleinkinderen moeten passen? Is zij in gesprek met de kinderopvang om capaciteit uit te breiden? Welke alternatieven kan de overheid op korte termijn bieden? Beschermt de overheid werknemers in hoogrisicogroepen tegen ontslag als zij niet fysiek op hun werkplek aanwezig kunnen zijn? Hoe gaat de overheid om met de schoolplicht van kinderen in hoogrisicogroepen, of van kinderen met een of twee ouders in een hoogrisicogroep? Stel deze mensen in staat zichzelf tegen besmetting te beschermen maar stel hen ook een vooruitzicht en tref voorzieningen. • Maak corona van ons allemaal, ook al zijn burgers geen virologen. Laat de boodschap zijn: we kunnen corona wel bestrijden. We kunnen begrijpen wat corona is. Laat het voor ons allen duidelijk zijn hoe en waarom we corona bestrijden, wat ons doel is en hoe wij ons steentje moeten bijdragen. Richt een platform op om alle noodzakelijke boodschappen uit de samenleving te ontvangen. Waar knelt het? Hoe kunnen we het oplossen? Laat ons meedenken en hoor onze vertegenwoordigers actief uit. Alleen samen kunnen we corona bestrijden. Een boodschap die ook de overheid zich nog ter harte moet nemen. • Ter afsluiting de woorden van Dr. Myke Ryan van de WHO: ‘Move fast, no regrets, only way 2 beat the virus.’

Hopend op uw wijsheid en leiderschap, verblijf ik,

Hoogachtend, Ginny Mooy