Corona en wat mannen moeten veranderen

Gaat de coronacrisis de wereld voorgoed veranderen? De pessimist en optimist in mij houden er elke dag wel een wedstrijdje Turks olieworstelen over. Natuurlijk gaat de wereld veranderen denkt de optimist. Nu wordt immers onmiskenbaar de hoge prijs aangetoond van het neoliberale kapitalisme. De natuur herstelt zich, de ratrace is stilgevallen, gezondheid gaat boven geld en iedereen ziet wat er echt toe doet in het leven. Niet de nieuwste Nikes maar de mooiste verhalen, niet de meeste likes maar de beste vrienden, niet de concurrentie maar de solidariteit.

De pessimist in me, die de wereld ook wel zonder corona sowieso ten onder ziet gaan, denkt dat de mensheid geneigd is steeds opnieuw dezelfde fouten te maken, in eindeloze variaties. Iedereen weet dat vrede beter is dan oorlog maar toch zijn er steeds weer mensen die het nog een keer willen proberen. De echo van ‘nooit meer fascisme’ is amper verstorven of je hoort het geluid van laarzen alweer in de verte. Dus veranderen, vergeet het maar. Je ziet, de pessimist in me is geen vrolijkerd.

Mannengedrag Toch acht ik het mogelijk en in ieder geval noodzakelijk dat de coronacrisis verandering brengt, en wel in de ondergeschikte positie van vrouwen ten opzichte van mannen. Wie nu ‘ho ho’ roept omdat hij denkt dat het met die achterstand wel meevalt kan ik aanraden naar Woman te kijken , een indrukwekkende documentaire over het verhaal van de vrouw. De makers interviewden 2000 vrouwen in 50 verschillende landen.

Het is een film die past in deze tijd van corona, waarin de wereldgemeenschap duidelijker dan anders bestaat. We zitten allemaal op de een of andere manier in een lockdown, we worden allemaal waar ook ter wereld bedreigd door het virus. Zoals corona de mensheid bedreigt, zo bedreigt seksisme de vrouw.

Woman laat zien wat het betekent om vrouw te zijn, de mooie kanten maar ook de duistere zijden, tot regelrechte horror aan toe. Mannen komen in de film niet voor maar ze vormen wel de rode draad, want ze veroorzaken vrijwel alle ellende. De misère verschilt maar is ondanks de variaties toch niet gebonden aan een land of cultuur, het komt overal voor. Denk bijvoorbeeld aan ‘masker 19’, de internationale code die nu ook hier in Nederland is ingevoerd en waarmee vrouwen bij een bezoek aan de apotheek duidelijk kunnen maken dat ze mishandeld worden en hulp nodig hebben. Heel mooi dat het codewoord er is maar bizar dat het nodig is.

Wat de vrouwen overkomt, overkomt hen louter omdat ze vrouw zijn. Dat moet veranderen. Ja, er staat ‘moet’. En de enige manier waarop dat kan veranderen, is als de man verandert. Gaat corona daarbij helpen?

De afgelopen tijd barstte her en der de discussie los of vrouwen betere leiders zijn dan mannen. Het valt immers op dat landen die succesvol zijn in het beheersen van de coronacrisis zoals Taiwan, Nieuw-Zeeland en Duitsland, om er maar een paar te noemen, geleid worden door vrouwen.

Vastberadenheid Er is een groep die stelt dat het komt omdat vrouwen zorgzamer zijn. Lichtend voorbeeld voor die theorie is Jacinda Ardern, de 39-jarige socialistische premier van Nieuw-Zeeland. Het Amerikaanse The Atlantic constateert , zij het voorzichtig, dat ze de effectiefste regeringsleider op de planeet is. Dat komt omdat ze uiterst empathisch is in een crisis waarin iedereen op zichzelf wordt teruggeworpen. Ze heeft een manier van communiceren waarin ze zowel leiding geeft als zich op gelijke voet stelt. Ze houdt Facetime-sessies vanuit haar eigen huis, in een gemakkelijk kloffie en laat duidelijk merken dat ze ook moeder is. Hé kijk, daar ligt een rammelaar in beeld.

Ze legt helder uit hoe mensen zich moeten gedragen, waarom ze bijvoorbeeld geen autotrips naar verre bestemmingen moeten maken: “Stel dat je pech krijgt, wie moet je dan komen helpen?” Ze gedraagt zich ook als een moeder, in de zin dat ze vastberaden is in voorzichtigheid. Nieuw-Zeeland ging veel sneller over tot een lockdown dan andere landen.

Er spelen ook andere factoren, zoals de geografische ligging aan het einde van de wereld, maar het land boekt onmiskenbaar enorm succes. Afgelopen week meldde Ardern dat het virus praktisch geëlimineerd is en waarschuwde tegelijk dat de crisis nog niet over is. Corona kan ieder moment weer de kop op steken dus een deel van de maatregelen blijft gehandhaafd.

Mars, Venus en zwakke mannen Te stellen dat deze premier is als een moeder jaagt feministen juist de gordijnen in. Zij willen er niet aan dat het seksegebonden kwaliteiten zijn en wijzen er op dat vrouwen als Ardern, Merkel, Tsai Ing-wen en anderen ‘gewoon’ uitzonderlijk goed zijn, zoals veel vrouwen die de top weten te bereiken. Als vrouw kom je daar immers minder makkelijk terecht dan als man.

Het beeld dat de vrouw beter is in zorgzaamheid dan mannen, het moeder effect, is een gevolg van seksistisch denken, zoals je dat ook terugvindt in ‘Mannen komen van Mars, Vrouwen komen van Venus’ van zelfhulpgoeroe John Gray. Die wereldwijde bestseller uit de jaren ’90 grossiert in stereotyperingen over mannen en vrouwen. Indertijd was dat zeer welkom want zelfhulpgoeroes bestaan bij de gratie van het idee dat de oorzaken dan wel oplossingen voor problemen altijd bij jezelf liggen. Verbeter de wereld, begin bij jezelf. Alsof er geen maatschappij is die je beperkingen oplegt of juist privileges schenkt, en de strijd daartegen niet belangrijk is. Denk aan jezelf, luidt de korte synopsis van ieder zelfhulpboek. Het is niet toevallig ook een bondige samenvatting van het neoliberalisme.

Niettemin zijn er aspecten aan de coronacrisis waarbij de verschillen tussen mannen en vrouwen opvallen. Er is bijvoorbeeld echt een biologisch verschil. Mannen sterven vaker aan de gevolgen van het virus dan vrouwen. Tweederde van de overlijdensgevallen betreft mannen. Dat is opmerkelijk omdat het aantal vrouwen in de risicogroep veel groter is. Zo is 62 procent van de 80-plussers vrouw. Bovendien is het aandeel van vrouwen in de zorg, waar je extra kans loopt besmet te raken, veel groter dan dat van mannen.

Een van de theorieën om de mannelijke zwakte te verklaren is dat testosteron, het hormoon dat juist zijn mannelijkheid moet bewijzen, de weerstand tegen de verwoestende werking van het virus vermindert. Dat geldt in meer opzichten voor deze crisis: mannelijkheid is iets waar je nu weinig aan hebt.

Oorlog “ Het is oorlog ,” verkondigde de liberale Franse president Emmanuel Macron (42) aan het begin van de coronacrisis dapper. Ik vond het een aparte en ook typisch mannelijke uitspraak. Als de coronacrisis namelijk iets niet is, dan is het wel oorlog. Afgezien van het feit dat er veel mensen sterven, lijkt de crisis in niets op een oorlog.

Een oorlog veronderstelt een vijand die iets van je wil en die je tot overgave kunt dwingen. Voor zo ver bekend wil het virus helemaal niets van de mensheid. Het is er gewoon en roept nergens ‘all your base are belong to us’. Zelfs al is dat de facto wel het geval. Het is in de media populair om mutaties en verspreiding te bespreken in termen als ‘strategieën’ en ‘aanvallen’, complotfantasten zoals die in het Witte Huis koppelen de uitbraak aan biologische oorlogvoering, maar in werkelijkheid voert het virus helemaal geen strijd, net zo min als dat een regenbuitje een bombardement is.

Er is nog een belangrijk verschil. Oorlogvoeren gaat om de bereidheid te sterven, deze crisis gaat juist om het streven te overleven. Dat verschil gaat diep. Hannah Arendt, de filosofe die een gids van deze eeuw aan het worden is, wees er op dat in het Westers politieke denken de dood domineert. Terwijl je ook kunt uitgaan van de geboorte. Op het gevaar af feministen tegen de borst te stuiten zie ik de doodswens als typisch mannelijk en het verlangen naar geboorte juist als vrouwelijk. Nu gaat het om het laatste. We zijn geboren en willen overleven.

Het bijzondere aan de pandemie is dat de wereld in een crisis wordt gestort zonder dat die veroorzaakt is door geld of menselijk geweld, de klassieke en veelal dodelijke ingrediënten van vrijwel iedere crisis in de afgelopen eeuwen. Wapens doen er nu niet toe. Het zwaarst getroffen land, de Verenigde Staten, is ook het zwaarst bewapende en rijkste maar staat machteloos. Ze hebben niets aan hun kostbare wapentuig tegen deze vijand. De gevolgen van corona bestrijd je beter met een goede verzorgingsstaat en intelligente leiders. Helaas voor de bevolking van dat land beschikken ze over geen van beide.

Onzichtbare hand De pandemie is een ramp waarbij traditionele leiderschaps-‘kwaliteiten’, zoals havikgedrag en spierballentaal, totaal nutteloos blijken. Niet voor niets falen macho-leiders als Bolsonaro en Poetin fenomenaal in deze crisis.

Ook Johnson bakt er niets van. Zijn aanvankelijke stoerdoenerij, handen blijven schudden in een poging zijn onverschrokkenheid te tonen maar waarmee hij vooral zijn domheid demonstreerde, kostte hem bijna het leven. Aan dat soort mannen heb je nu helemaal niks.

Of neem de vitale beroepen: onderwijs en zorg, twee sectoren waarin overwegend vrouwen werken. We overleven dankzij hen. Dat het voornamelijk vrouwen zijn heeft minder te maken met het feit dat ze van Venus komen dan met het gegeven dat het beroepen zijn die slecht betaald worden. Dan krijgen vrouwen immers ruim baan. Zo gauw het om de goedbetaalde functies in de sector gaat, blijken die weer opvallend vaak bezet door mannen, gezien de directeuren en andere hooggeplaatsten die voorbij trekken in het talkshowcircus.

Door de crisis moeten veel mensen thuiswerken en ook daar blijken vrouwen beter in dan mannen. Weten we ook gelijk waarom dat nooit echt is aangemoedigd. De economie is geen natuurverschijnsel dat wordt gestuurd door een onzichtbare hand maar een systeem ontwikkeld voor en door mannen. De coronacrisis laat ons zien dat de economie, in weerwil van wat mannen decennialang beweerden , helemaal niet het belangrijkst is. It’s your health, stupid!

Vlees Een terugkerend aspect in de discussie rond het coronavirus is de rol van de vleesindustrie in de verspreiding van virussen. In het geval van corona gaat het daarbij zelfs om vleeseten an sich want dat is vermoedelijk hoe het virus op de mens is overgesprongen. Waren we allemaal vegetariër geweest, dan was deze crisis nooit ontstaan. Ook hier springt het verschil tussen mannen en vrouwen in het oog. 43 procent van de vrouwen zegt weinig of geen vlees te eten. De veganistische beweging, die de laatste jaren een sterke opkomst doormaakt, wordt onder andere gedreven door vrouwelijke social influencers.

Mannen daarentegen, of althans een deel daarvan, lijken van de weeromstuit juist meer vlees te gaan eten. Mij valt het op als ik bij de HEMA, dat zo toegankelijke laboratorium voor maatschappelijke veranderingen, het mannenhoekje bekijk en zie hoeveel attributen er aan vleeseten gewijd zijn. Van barbecue tot hakmessen. Je ziet het ook op festivals, de eettenten die louter vlees serveren doen al snel denken aan een machinekamer of kolenmijn. In Rotterdam zit sinds een paar jaar een restaurant met de naam CEO Baas van het vlees, iets vegetarisch tref je er niet op de kaart aan en de keren dat ik er passeerde viel me op hoeveel mannen er zaten te eten.

Uitbundig vleeseten is voor mannen ook een kwestie van trollen, een protest tegen feminisering. Want het oprukken van veganisme en bewustzijn over dierenwelzijn zijn zaken die vooral aan vrouwen te danken zijn. Misschien omdat het net als bij de verzorgende beroepen domeinen waren die mannen niet interessant vonden. Kijk naar de Partij voor de Dieren, waar vrouwen een dominante rol spelen. Het was Marianne Thieme die het jubileum van vrouwenkiesrecht het meest uitbundig vierde.

Er is overigens sinds kort een golf mannen die overstapt op veganisme. Die beweging is voor een aanzienlijk deel toe te schrijven aan mannen die de documentaire Game Changers hebben gezien, waarin veganisme wordt gekoppeld aan meer spierkracht hebben en – doorslaggevend – meer potentie. Zo is dat uiteindelijk toch een ding van geslachtsdelen.

Er wordt wel gezegd dat dit de Eeuw van de Vrouw wordt, dat lijkt me geen onzin en zeer welkom. De coronacrisis is misschien een katalysator om dat te bewerkstelligen. Dat we door deze crisis het belang inzien van samenwerking boven competitie, van gezondheid boven rijkdom, van respect boven machtsvertoon.

Het zijn daarbij de mannen die moeten veranderen. Dat klinkt misschien dreigend voor hen maar net zoals bij het veganisme van Game Changers kunnen ze wel eens ontdekken hoeveel voordeel dat uiteindelijk ook henzelf oplevert.