Censuur is alleen interessant als het om moslims gaat

Deze week ontstond er commotie rond blote mensen in Nijmegen. Om preciezer te zijn schilderijen met blote mensen. Nijmeegse naaktschilderijen gecensureerd ‘om religieuze redenen’, kopte The Post Online , een site die zich vaker verslikt in zijn eigen gretigheid. PVV-Kamerlid en vice-voorzitter van de Tweede Kamer Martin Bosma voerde het conflict nog een tandje op en twitterde “Schilderij weg. Want islam. Linkse kunstwereld zal zwijgen. Want islam.”

De Telegraaf pakte de kwestie ook op. In werkelijkheid was er niets gecensureerd, had het niets met de islam te maken en ook niet met de ‘linkse kunstwereld’. De moslims waren er in het kader van de zucht naar ‘islamkritiek’ gewoon bij verzonnen.

Kunstenares Yette Rohde exposeerde in wijkinformatiecentrum Stip Oost enkele werken van haarzelf en haar cursisten. Op sommige van die schilderijen was naakt te zien. Buurtbewoners waren daar niet van gecharmeerd en de medewerkers spraken daarover met de cursisten. Volgens de kunstenaars is hen gevraagd enkele werken te verplaatsen. De medewerkers zeggen dat er nooit zo’n verzoek is gedaan. De Gelderlander citeerde de coördinator van het centrum:

Van censuur was geen sprake, de kunstenaars waren boos vanwege de kritiek en hebben hun werken zelf weggehaald. In een verklaring stelt het centrum:

Maar ja, moslims. Althans daar werd voor het gemak vanuit gegaan vanwege de ‘religieuze redenen’. Ook dat klopt niet. In een toelichting zegt het centrum tegen een twitteraar : “De media suggereert dat het om moslims gaat. Dat is niet het geval.”

Toch is dat de Pavlov-reactie: censuur, religie, dan zullen het wel moslims zijn. Dat is aan de ene kant natuurlijk te danken aan extremisten als Mohammed B. en zijn trawanten maar aan de andere kant ook aan iemand als Halbe Zijlstra. De fractievoorzitter van de VVD verklaarde vorige week nog dat de vrijheden in Nederland onder druk staan door de aanwezigheid van moslims. Want moslims, zo beweerde Zijlstra, houden niet van vrijheid. Ze bedreigen waarvoor “wij hebben gevochten”. Als je Zijlstra moet geloven kent de ‘joods-christelijke traditie’ geen censuur.

Geloof me, als moslims vrijheden bedreigen dan zal ik die met dezelfde passie verdedigen als dan wanneer anderen dat doen. Maar de laatste keer dat moslims zich in Nederland massaal organiseerden om vrijheid te bestrijden was 25 jaar geleden met de demonstraties tegen Rushdie. Dat was erg genoeg maar daarna wel meteen afgelopen. Niemand die dat ziet als een steile leercurve terwijl het dat misschien wel was. Ik kan me althans geen grootschalige protesten meer herinneren van daarna, noch succesvolle pogingen om zich politiek te organiseren. In Den Haag heb je de islamitische Partij van de Eenheid, die zoals de naam al aangeeft voornamelijk voor verdeeldheid zorgt. Ze hebben een enkele zetel en het ziet er niet naar uit dat dat er veel meer gaan worden.

Ik zie in Nederland geen groeiende islamitische beweging die bezig is de vrijheid te bedreigen. Er zijn wat lawaaimakers maar die vertegenwoordigen niemand anders dan zichzelf. Dat wil niet zeggen dat er geen problemen zijn. De enorme sociale – religieuze – druk in de moslimgemeenschap vind ik verre van gezond en belemmert zeker de persoonlijke vrijheid. Daar zou meer voor gestreden mogen worden maar dat is vooral een kwestie van de gemeenschap zelf. Zoals de katholieken zelf het juk van de pastoor van zich af moesten werpen en de protestanten dat van de dominee. Behalve dan als het gaat om strafbare feiten, zoals seksueel misbruik en discriminatie. Maar hoe je je eigen leven inricht en welke beperkingen je jezelf oplegt of op laat leggen, valt onder de vrijheid die we hier genieten.

Dus hoe zit het dan met moslims die kunstwerken bedreigen? Uit nieuwsgierigheid ben ik eens gaan zoeken naar hoe vaak er de afgelopen jaren kunst is verwijderd en waarom. Overigens zonder de illusie te hebben dat compleet in kaart te kunnen brengen, maar wel in grote lijnen. Wat opvalt is dat het vaker voorkomt dan je zou denken. Wat ook opvalt is dat het – vrijwel – nooit om moslims gaat, maar dat ze er wel vaak van beschuldigd worden.

Soms is het wat ingewikkeld. Zo werd aan de Radboud Universiteit in – alweer – Nijmegen in 2013 een werk verwijderd nadat een schoonmaakster, ja die zijn vaak moslima, er over klaagde. Maar dat lag toch iets anders. Op het schilderij is een vrouw met hoofddoek te zien die een man met een erectie aftrekt. De vrouw herkende zichzelf in het beeld en vond dat vervelend. De universiteit besloot dat bij nader inzien het werk te expliciet was voor de ruimte.

Vijf jaar eerder, in 2008, werden er schilderijen van naakte vrouwen verwijderd uit het gemeentehuis van Huizen. Volgens de kunstenares, Ellen Vroegh, die meteen met veel succes  de publiciteit zocht, gebeurde dat op verzoek van moslims. De gemeente stelt dat er meer mensen hadden geklaagd, waaronder baliemedewerksters die de hele dag tegen de schilderijen aan moesten kijken. Het leverde Vroegh wel een plek op in de expositieruimte voor ‘bedreigde kunst’, die de VVD indertijd onder leiding van Mark Rutte samen met de PVV had ingericht op het Binnenhof. Die ruimte stierf overigens vrij snel een stille dood, onder meer wegens gebrek aan aanbod.

Een enkele keer is het een overbezorgde burger die klaagt uit vrees dat de kunst onaangenaam voor moslims zou kunnen zijn. Ook al is er dan door geen moslim bezwaar geuit, krijgen ze er wel de schuld van natuurlijk. Verder kwamen er bij wat ik zoal aan censuur tegenkwam geen moslims te pas. Wel gaat het vaak om christenen en om de Bible Belt. Zoals in de gemeente Binnenmaas waar Jezus weg moest. Of in Gorinchem waar een soortgelijke zaak speelde met streng gelovigen. Andere christenen komen ook in actie. Zoals de pastoor in Oosterhout die niet kon leven met een erectie.

Religie is niet noodzakelijk voor censuur, soms gaat het gewoon om een afkeer van naakt, seks en provocaties. En dat gaat er niet altijd zachtzinnig aan toe. Afgelopen zomer haalde bijvoorbeeld de kunstmanifestatie Noorderlicht kunstwerken weg na vernieling en bedreiging door bezoekers. Ook om andere redenen wordt kunst niet geslikt. In 2013 moest werk van de ex-politicus Manuel Kneepkens verwijderd worden uit de Erasmus-universiteit omdat de cateraar zich stoorde aan het naakt. Het zou de eetlust bederven.

In Amsterdam werden buurtbewoners boos om erotische kunst  (pas op, er woont ook een moslima!) die vanaf straat te zien was maar soms is er helemaal geen seks nodig om te choqueren. Gewoon eng kan ook al een reden zijn voor verwijdering. Of te rebels. De NS bijvoorbeeld liet kunstwerken weghalen omdat er wiet in zat verwerkt.

Een enkele keer is de commotie politiek, zoals bij een kunstwerk op de Keukenhof dat weg moest omdat de Dalai Lama er op stond afgebeeld en de Chinese ambassade dat niet op prijs stelde. Het geschiedde zonder mankeren en vrijwel geruisloos.

Maar in de meeste gevallen gaat het bij politieke censuur om, je raadt het nooit, Wilders. De man ligt nogal gvoelig, weet iedereen die zich wel eens in het openbaar kritisch over hem uitlaat. Dan krijg je een bak gif over je heen en wordt door zijn aanhang getracht je bijvoorbeeld ontslagen te krijgen. Maar Wilders zelf is er ook snel bij om zaken te censureren. Hij deed bijvoorbeeld aangifte tegen Jonas Staal vanwege een aan hem gewijd kunstwerk. Staal werd vrijgesproken.

In Amsterdam moest een portret van Wilders verwijderd worden omdat het volgens de politie zou provoceren  en Wilders en provoceren, dat gaat natuurlijk niet samen. Verder was er zoals bekend de cartoon op Joop die op last van Wilders verwijderd moest worden omdat hij als kampbewaker was afgebeeld. Toen daar niet op ingegaan werd, volgden ernstige bedreigingen.

Wilders is daarmee, zou je kunnen stellen, een vrij grote bedreiging voor de artsitieke vrijheid maar op de een of andere manier wordt dat niet zo ervaren. Want Wilders is immers geen moslim. Het idee dat alleen moslims de schuldigen zijn is zo sterk dat in de praktijk censuur niet als problematisch wordt ervaren als er geen moslims bij betrokken zijn. Dat bleek bijvoorbeeld overduidelijk in Rotterdam waar de Leefbaarpartij heftig van leer trok tegen de verwijdering van een kunstwerk omdat ze dachten dat moslims geprotesteerd hadden. Toen dat niet het geval bleek, vonden ze de verwijdering ineens geen probleem meer.

Het is een patroon dat steeds terugkeert en niet alleen bij censuur. Of het nou gaat om seksueel geweld of om de vrijheid van meningsuiting, het wordt alleen maar als een maatschappelijk probleem gezien als er moslims bij betrokken zijn. Dat is het enige verhaal dat aanslaat en dat grote groepen mensen willen geloven. Politici als Zijlstra helpen ondertussen de extremisten een handje door mensen nog banger te maken, in een poging daar zelf een politiek slaatje uit te slaan. Dat is als je het mij vraagt nogal smerig. Het maakt mij vooral duidelijk dat mijn vrijheid en die van anderen bij mensen als Zijlstra niet in veilige handen is. Opportunisten doen niet aan zoiets als het verdedigen van principes, die misbruiken ze alleen maar.