Caroline van der Plas en de Sound of Silence

Het is meer Mrs. Robinson probeert U mij te verleiden?

Caroline van der Plas heeft het publiek van de HJ Schoo-lezing streng terechtgewezen. Dit bestond voor het allergrootste deel uit "witteboorden" en daar moest zij blijkens haar woorden weinig van hebben. Het optreden vond bovendien plaats in de Rode Hoed, een Amsterdamse vergaderlocatie waar de "elite" zich in allerlei combinaties op het podium pleegt te vertonen. Zo houdt Frans Timmermans er op zondg 10 september de Abel Hertzberglezing. En Caroline van der Plas stelde de hele tijd de dorpen en het platteland van Nederland aan de Randstad ten voorbeeld. Daar immers wisten de inwoners elkaar nog te ontmoeten, bijvoorbeeld in het kader van de trekkertrek.

In dit hol van de gecoiffeerde  leeuw stelde Van der Plas de "witteboorden" verantwoordelijk voor alle ellende die ons geplaagde vaderland de laatste decennia treft. Zij bedoelt daarmee, zo bleek uit de lezing, "theoretisch opgeleiden", meer bepaald juristen, economen en bestuurskundigen. Zij hebben mensen met een praktische inslag uit bestuur en beleid verdreven. De witteboorden berekenen met hun spreadsheets wat maatregelen gaan kosten in plaats van wat ze opleveren. Aan deze eenzijdigheid danken wij de hedendaagse controlemaatschappij met zijn enorme fouten en bedrijfsongevallen. Als net als vroeger mensen met een praktische opleiding in het bestuur, de politiek en het bedrijfsleven op sleutelposities terechtkwamen, dan zou er veel, zo niet alles, gewonnen zijn. Destijds had de betreurde H.J. Schoo dat ook al gezegd. Caroline van der Pas wil dat de staat net als vroeger weer vertrouwen geeft aan de burgers. En dat wij vanuit onze bubbels weer bereid zijn naar elkaar te luisteren in plaats van dat we ons opsluiten in onze eigen onwrikbare waarheid. Ter illustratie zong zij een stukje uit de Sound of Silence.

Van dichtgetimmerde regeerakkoorden moet Van der Plas niets hebben. Ze geeft de voorkeur aan brede "regieakkoorden", die alleen de grote lijnen aangeven. De details kunnen ingevuld worden in Kamerdebatten.

Van der Plas betoogde dit met veel omhaal van woorden en veel verwijzingen naar vooral de jaren vijftig, toen we Bartje nog lazen en wat voor elkaar over hadden. In dat verband definieerde zij de ideale overheid als een noaber, die volgens de Twentse mythologie voor je klaarstaat als de nood aan de man komt, maar voor het overige een gepaste afstand bewaart. Zij denkt dat het Friese begrip mienskip ongeveer hetzelfde inhoudt.

Samenvattend: Caroline van der Plas wil ons de weg terug wijzen naar die ouderwetse gezelligheid.

Probleem: het is allemaal gebaseerd op legendes en vooroordelen. Die zijn zo oud als de weg naar Kralingen. In de jaren tachtig van de vorige eeuw werd je aan de toog gedurig verveeld door wijsneuzen die zeiden: "Ik heb een hekel aan -gogen en -logen". Of: "De PvdA is geen arbeiderspartij meer maar een doctorandussenpartij geworden". Rond 1900 al beweerden zulke vervelio's dat SDAP niet stond voor Sociaal Democratische Arbeiders Partij maar voor Studenten, Dominees en Advocaten Partij. Ook vielen ze je lastig met klaagzangen over "Sint Bureaucratius". Daar bedoelden zij de witteboorden van @Lientje mee.

De feiten: de overheid heeft zich de laatste decennia uit steeds meer terreinen teruggetrokken. Ze dicht zich een regiefunctie toe. Waar praktische kennis nodig is, kun je die inhuren. Vroeger had een behoorlijke gemeente een eigen ontwerpbureau met architecten en stedenbouwkundigen. Er was een gemeenteziekenhuis, een gemeentelijk technisch bedrijf, een gemeentelijk energiebedrijf, een gemeentelijk woningbedrijf met vaak duizenden betaalbare huurwoningen, een gemeentelijk openbaar vervoer en gemeentelijke scholen. Provincies en de rijksoverheid zaten in feite ook zo in elkaar. Dit betekende allerminst dat de witteboorden het niet voor het zeggen hadden. Bestuurskunde bestond nog niet en op de hoge posities vond je vaak juristen. De ingenieurs en bouwkundigen leidden trouwens ook een witteboordenleven. De leidende kringen van de gemeentelijke, de provinciale en de departementale bureaucratie vormden behoorlijk gesloten circuits die van ondergeschikten vooral beleefd ja knikken en het afnemen van de pet verwachtten.

In 1945 kende Nederland als ik mij niet vergis iets van 20.000 universitaire studenten en niet 327.300 zoals in 2021. Voor de meeste burgers was de lagere school eindonderwijs. Mulo en hbs waren al een uitverkiezing. Je kon dan ook zónder een academische graad hoog klimmen, maar niet alleen, zoals Caroline van der Plas ons wijs maakt, op grond van praktische ervaring. Je moest daarvoor lastige vakopleidingen doorstaan met avondonderwijs en veel zelfstudie die hoge eisen aan de deelnemers stelden en vaak niet echt voor academische studies onderdeden. Het is achteraf wél een grote fout gebleken dat overheden zich zo teruggetrokken hebben op een beperkt aantal taken en die regiefunctie. Nu zijn zij gedwongen voor duur geld deskundigen in te huren die ze vroeger zelf in huis hadden. Dat niet alleen: zij moeten ook nog fundamentele keuzes maken zonder de daarvoor vereiste vakkennis. Dat leidt tot eindeloze tragedies zoals die van staat en ICT of het debacle met de vernieuwing van de Afsluitdijk. Het zou een goed idee zijn als de overheid alle afgestoten taken weer zélf op zich nam maar dat lost het probleem van Caroline van der Plas niet op. Erg vreselijk is dat niet, want ze stelt een verkeerde diagnose. En daarop volgt dan meestal het verkeerde medicijn.

Men mag zich ook afvragen hoe je budgetteert als regeringen met een breed regieakkoord voor de Kamers verschijnen waar dan door parlementariërs de zaak nader wordt ingevuld. Bij vage akkoorden horen noodzakelijkerwijs vage begrotingen. Dit zal het personeel van de Rekenkamer gegarandeerd tot een collectieve burn-out brengen. Over dit probleem stapt Caroline van der Plas luchtigjes heen.

Niettemin klaterde er een gul applaus op in de Rode Hoed. De aanwezigen – veelal fan en abonnee op het rechtse magazine EW – herkenden zich ondanks hun keurige kledij niet in de witteboorden. Caroline had het weer eens ferm gezegd. Als we nou eens wat meer naar elkaar luisterden, als we nu eens ophielden elkaar te cancellen... Ze had de wokies en Den Haag toch maar mooi van katoen gegeven. Nieuwe wederopbouw, dat is wat we nodig hebben. En fracties die niet van rechts naar links gaan zitten maar hun plek op basis van loting krijgen toegewezen. "Kop d'r Veur!" En had ze niet dat refrein uit The Sound of Silence loepzuiver gezongen?

The Sound of Silence is gebruikt in de legendarische film The Graduate.

Daarin komt ook voor het nummer Hello mrs. Robinson:

Coo, coo, ca-choo, Mrs. Robinson
Jesus loves you more than you will know
Whoa, whoa, whoa
God bless you, please, Mrs. Robinson
Heaven holds a place for those who pray
Hey, hey, hey
Hey, hey, hey

Sitting on a sofa on a Sunday afternoon
Going to the candidates debate
Laugh about it, shout about it
When you've got to choose
Every way you look at this, you lose

Caroline van der Plas neemt ons dwingend in de armen met haar verleidende woorden. Tot er haast geen ontsnapping mogelijk is. Net zoals dat in de film met Dustin Hoffman gebeurt. Caroline van der Plas is de Mrs. Robinson van de Nederlandse politiek.

Anne Bancroft en Dustin Hoffman, mrs. Robinson probeert U me te verleiden?

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: turbulentie bij de publieke omroep