Burgers zijn nummers geworden en de overheid behandelt hen ook zo

Slachtoffers van falend overheidsbeleid zijn het over één ding eens; verweer voeren tegen de overheid en haar uitvoeringsinstanties is een ware uitputtingsslag die vele jaren en soms meer dan een decennium kan duren. Zoals de slachtoffers van de toeslagenaffaire en de aardbevingsgedupeerden in Groningen zullen kunnen beamen. Het als burger in deze juridische fuik stappen, om pas veel later te ontdekken dat verplichte reactietermijnen zonder enige sanctie bijna onbeperkt kunnen worden overschreden, roept terecht veel agressie, ergernis en frustratie op. Zoals ook duidelijk naar voren kwam in het gehouden rondetafelgesprek dat de Tweede Kamer voerde met slachtoffers van de toeslagenaffaire.

In een rechtsstaat moet iedere burger haar overheid in rechte kunnen betrekken. Om zich te kunnen verweren tegen besluiten waardoor hij zich benadeeld voelt. Op papier is dit in vele wetten in Nederland goed geregeld. De praktijk wijst echter uit dat burgers soms letterlijk stuklopen tegen een bureaucratische muur waar geen gat juridisch in te schieten valt. Zelfs niet na inschakeling van een rechterlijke instantie. Als de overheid wil vertragen heeft ze daar ook het juridisch instrumentarium voor. Zoals in het toeslagen dossier duidelijk is geworden. Waar veel gedupeerden nog steeds wachten op hun eigen, niet zwart gelakte dossier.

Er moet derhalve geconcludeerd worden dat de effectiviteit van een bezwaarprocedure voor ernstig gedupeerde burgers in onze rechtsstaat nagenoeg nihil is. Een meer dan verbijsterende juridische conclusie. Hoe lang blijven politici en juristen nog geloven dat met dit juridisch instrument feitelijke misstanden bij de overheid snel boven tafel komen? Een juridische werkelijkheid die steeds vaker afwijkt van een waargenomen feitelijke werkelijkheid.

Juristen zijn opgeleid in het denken vanuit individuele burgers als rechtssubjecten. Daarbij vergetend dat door de vergaande digitalisering en automatisering de overheidsdiensten steeds meer uitgaan van nummers en getallen om individuele mensen te kunnen duiden. Dat vraagt om een geheel andere benadering om gesignaleerde wantoestanden vanuit het individuele poppetje goed op te kunnen lossen.

Voeg daarbij de vaststelling van een bestuurscultuur waarbij de regering elke transparantie van het zichtbaar maken van wantoestanden bij een overheidsdienst bewust tegenwerkt om het eigen falen als regering te kunnen verhullen. Dan geeft die combinatie van factoren toch aan dat heel kritisch gekeken zal moeten worden naar het fundament van onze rechtsstaat. Of die rechtsstaat nog wel in staat is om met het huidige juridisch instrumentarium haar burgers die veiligheid te geven waarvoor de rechtsstaat bedoeld is.