Breng nieuwe bestuurscultuur in praktijk: voer een kiesdrempel in

Na de verkiezingen van vorig jaar trad een recordaantal van 17 partijen toe tot de Tweede Kamer. Na twee afsplitsingen staat de teller inmiddels op 19. Nederland kent een de facto kiesdrempel: het aantal stemmen wordt simpelweg door de 150 zetels gedeeld. Door de invoering van een de jure kiesdrempel (een minimumpercentage of aantal zetels) zullen er minder partijen tot de Tweede Kamer toetreden. Dit leidt tot een sterker parlement, meer dualisme en meer transparantie.

Critici zijn het er over eens dat de kwaliteit van de democratische controle, een van dé kerntaken van het parlement, onder druk staat. De huidige politieke versplintering vervult hierbij een negatieve rol. Zo is het hebben van voldoende tijd voor verdieping voor Kamerleden een randvoorwaarde om deze controlerende taak adequaat te vervullen. Het grote aantal fracties maakt dit steeds lastiger: Kamerleden van kleinere fracties krijgen een groot aantal ingewikkelde dossiers op hun bord en partijen laten bepaalde onderwerpen noodgedwongen lopen. Capaciteitstekort dwingt in de praktijk dus tot het maken van keuzes die partijen liever niet zouden maken. Daar komt bij dat veel kleine fracties over het algemeen in de oppositie zitten. Gelet op hun beperkte capaciteit zijn deze partijen niet altijd in staat om de coalitie het broodnodige inhoudelijke tegenwicht te bieden.

Op dit belangrijke punt van democratische controle biedt de invoering van een kiesdrempel uitkomst. Het parlement zal uit minder en daarom grotere partijen bestaan. Het effect van grotere fracties is dat individuele Kamerleden met minder verschillende dossiers belast worden. Hierdoor zijn zij beter in staat om zich in dossiers te verdiepen, de regering kritisch hierover te bevragen en om eventuele misstanden te signaleren. Hoe beter de vragen van Kamerleden zijn, hoe meer zij de regering dwingen om kritisch op het eigen beleid te reflecteren. Dit leidt tot meer openheid en waarschijnlijk ook tot meer maatschappelijk aanzien van de Tweede Kamer.

Een kleiner aantal partijen heeft niet alleen een positieve uitwerking op de democratische controle van de regering, maar ook op het parlementaire debat zelf. In de huidige versplinterde Kamer voelen de verschillende partijen zich genoodzaakt om zich voortdurend (vaak ten koste van elkaar) te profileren om voor de kiezer zichtbaar te blijven. Ophef en aandacht lijkt meer dan eens belangrijker dan wetgeving en debat. Maatschappelijke sentimenten worden bewust gepolariseerd, waarbij er door sommigen zelfs opzichtig wordt geflirt met extremisme.

Met een kleiner aantal fracties zal er letterlijk en figuurlijk meer ruimte ontstaan voor inhoudelijke uitwisseling van ideeën tussen de partijen. Tegengeluid is cruciaal in een democratie, daarom is het belangrijk dat er tijd is om er daadwerkelijk naar te luisteren. In plaats van dat er door geldingsdrang – in combinatie met zeer beperkte spreektijd- slechts standpunten voor de eigen achterban worden opgelezen, kunnen parlementariërs elkaar proberen te overtuigen met argumenten. Dit aspect van inhoudelijke discussie in het parlement, waarbij de samenleving ook nadrukkelijk wordt meegenomen in de afwegingen voor beleid, is van grote waarde in een tijd waarin er duidelijke maatschappelijke onenigheid bestaat over de oplossing van grote vraagstukken, zoals bijvoorbeeld klimaatverandering.

Het is voor het functioneren van de democratie uiteraard essentieel dat geluiden uit de samenleving de politiek bereiken. Tegenstanders vrezen ten onrechte dat een kiesdrempel deze beginselen onder druk zet. Waar in het huidige stelsel nieuwe geluiden regelmatig tot uiting worden gebracht via afsplitsingen en nieuwe partijen, verplaatst deze ‘verfrissing’ zich in een systeem met kiesdrempel in eerste instantie naar de partijen die al zitting nemen in het parlement. Dit creëert meer verscheidenheid aan inzichten en achtergronden binnen een partij. Deze verschillen moeten door partijen worden gekoesterd en optimaal worden benut en uitvergroot, zodat representatie én sterke democratische controle gemakkelijker hand in hand zullen gaan.

Vanuit de samenleving is afgelopen jaar nadrukkelijk gevraagd om een nieuwe bestuurscultuur met meer transparantie en dualisme. Het vertrouwen in de politieke instituties kan uiteindelijk alleen worden herwonnen door het handelen van de politici, maar de invoering van een kiesdrempel versterkt alvast de democratische randvoorwaarden.