Blok, de man van staal?

Het kabinet wil niet ingrijpen bij Tata Steel, ook al vormt dit bedrijf een direct gevaar voor de volksgezondheid. Tijdens het debat over de toekomst van Tata Steel suggereerde minister Blok dat hij nu geen opties heeft door de bescherming die onze rechtsstaat biedt voor bedrijven. Kennelijk meent hij dat mensenrechten niet gelden voor het bedrijfsleven, waarmee hij het fundament van onze rechtsstaat wankel maakt. Sterker nog, hij doet een beroep op de rechtsstaat om de zwaar vervuilende Kooks 2-fabriek niet te sluiten. Onze rechtstaat is echter geen a-la-carte menu dat naar believen kan worden toegepast of genegeerd.

In een rechtsstaat is de macht van de overheid gebonden aan wetten en regels, om burgers en bedrijven te beschermen tegen willekeur en machtsmisbruik. Hierdoor kunnen ze in vrijheid leven. Maar de vrijheid van de één stopt daar waar die van een ander begint. Schade aan de volksgezondheid kan nooit gelegitimeerd worden met een beroep op de rechtsstaat. De staat moet grenzen bewaken die we samen hebben vastgelegd in wetgeving. Een klassiek liberaal beginsel. Maar in onze rechtsstaat, die nu al ruim een decennium gerund wordt door de VVD, wordt de vrijheid van grote economische belangen te vaak net wat strenger bewaakt dan die van gewone burgers. Met verstrekkende gevolgen, zoals nu in de IJmond, waar Tata Steel giftige dampen mag blijven uitstoten ten koste van leven en gezondheid van de omwonenden.

Het huis van onze rechtstaat is verzakt en daardoor rolt de bal net een beetje te vaak de kant van grote bedrijven op. Door het beleid dat de kabinetten Rutte hebben gevoerd is het in Nederland anno 2021 nog steeds heel aantrekkelijk om te vervuilen met instemming van de overheid. Met notoir slappe normen als basis voor vergunningen is er een situatie ontstaan waarin de overheid niet adequaat kan ingrijpen bij Tata Steel omdat het bedrijf, dat een acuut gevaar vormt voor de gezondheid van de omwonenden, formeel gezien aan de regels voldoet. Een bizarre situatie. Maar om in te grijpen moet er wel een wettelijke grondslag zijn, zei Blok in het debat in de Tweede Kamer. En die ziet hij op dit moment niet.

Dat is geen toeval. Het denken in onmogelijkheden is in de wetgeving verankerd, ter bescherming van bedrijfsbelangen. Het eigendomsrecht is onschendbaar, overige rechten – zelfs natuurwetten en volksgezondheidsbelangen – zijn daaraan in alle gevallen ondergeschikt, zoals blijkt uit het kabinetsbeleid. De Rutte-doctrine bepaalt het blikveld.

Het kabinet glibbert en glijdt op de scheve vloer in het huis van onze rechtsstaat. Het mantra van VVD luidt: we moeten niet kijken naar wat mensen niet kunnen, maar naar wat ze wél kunnen. En daar vormen bewindspersonen geen uitzondering op. Drie Kamerleden van GroenLinks, de Partij voor de Dieren en de Partij voor de Arbeid constateerden dat het kabinet niet optimaal gebruik maakt van de beschermingsmogelijkheden die de rechtsstaat zou moeten bieden. Fundamentele mensenrechten vormen een belangrijke basis van onze rechtsstaat. Het recht op gezondheid (en de plicht van de staat om de volksgezondheid te beschermen en te bevorderen) vormen exact de wettelijke grondslag die nodig is om de Kooks 2-fabriek te sluiten. De minister is alleen niet bereid om die te gebruiken. Het ‘Tataïsme’ zoals dat in neoliberaal beleid de doorslag geeft om alles van echte waarde niet te beschermen. De bewoners van de IJmond worden geslachtofferd aan overwegingen die zouden voortvloeien uit onze eigen rechtstaat. Dat vraagt om een hardheidsclausule. Als de bewindslieden daartoe niet in staat zijn zou de Kamer die moeten leveren.