Blinde vlekken in de financiële sector

De coronacrisis is veranderd van een zorgcrisis in een economische crisis. Wie gaan de facto gezonde bedrijven opkopen, daar de vruchten van plukken en hoe wordt dat gefinancierd? Wie maakt van Tata weer Hoogovens, van de HEMA weer HEMA? Burgemeesters die ik spreek zien nu ondernemers die uit verdachte bron geld krijgen om te overleven en die wellicht niet meer uit de greep van hun dubieuze financiers zullen komen. Want een bank geeft ze het geld niet.

Om ooit weer uit de coronacrisis te komen hebben we onorthodoxe financiële maatregelen nodig en mensen die mogelijkheden zien. Kortom, de financiële sector gaat een nieuwe werkelijkheid tegemoet.

Als dat maar goed gaat. De sector kent zijn eigen wederwaardigheden. Bureau Newcom doet permanent onderzoek naar de beleving van de coronacrisis. Ze hebben mensen rondom het corona-gevoel opgedeeld in vijf segmenten van ultra gedrevenen tot coronablockers. De, overigens groeiende, groep coronablockers van bijna drie miljoen mensen wordt onderzocht in zeventien maatschappelijke sectoren. Wat blijkt nu? De sector die zich het meest afsluit voor informatie over de coronacrisis is de financiële dienstverlening. Een kwart van de ondervraagden daar werkzaam volgt het coronanieuws amper en laat zich weinig gelegen liggen aan de maatregelen.

Informatieresistent Er rinkelt een belletje. Al meer dan twintig jaar doe ik in organisaties een simulatie waarbij het gaat om inlevingsvermogen door een verschil in informatie. Het gaat in duo’s met daartussen een schermpje. De werkelijkheid klopt aan beide kanten, maar is aan de ene kant ietsje anders dan aan de andere kant. Het zit ’m in de kleuren. Dat realiseren mensen zich in eerste instantie niet. Op het moment dat ze het door hebben, soms duurt dat vijf minuten, soms een half uur, is het klusje snel geklaard. Als mensen in de gaten hebben dat hun eigen werkelijkheid waar is, maar niet overeenkomt met de even ware realiteit aan andere kant van het scherm, zie je enige euforie en een snel einde. Maar niet altijd.

Ik heb het met een breed palet aan professionals gedaan. ICT’ers gaan vaak volledig hun eigen gang. Onderwijsmensen lopen vast in éénrichtingsverkeer. Ik heb driftaanvallen gezien bij vooral wethouders van PvdA en SP huize als ze erachter komen dat hun werkelijkheid niet spoort met die van de ander.

Eén type professional is me door de jaren heen opgevallen als tamelijk informatieresistent. Financiële professionals negeren bij tijd en wijle simpelweg de nieuwe informatie. Ze weten dat aan de andere kant van het schermpje de werkelijkheid anders is, maar ze blijven hardnekkig vanuit hun eigen beleving redeneren. Dit onvermogen met absurde trekjes om informatie op te pakken is aan de orde bij een minderheid, maar wel opvallend.

Professionaliteit We zijn er aan gewend geraakt de laatste jaren, die blinde vlekken in de financiële biotopen. Grote bureaucratieën in de financiële sfeer die al jaren weten dat er iets fout is in hun organisatie, maar er niet naar handelen. Een decennium witwassen door ING, grootschalige uitkeringsfraudes door Oost-Europeanen via het UWV, de gemeente Amsterdam die twaalf jaar lang 20 miljoen euro per jaar kwijt raakt in de boekhouding, wat van begin af aan bekend is, de onvoorstelbare starheid van de Belastingdienst in de toeslagenaffaire. Ze weten het allemaal al jaren, maar doen niets en blijven volharden. Het zijn maar een paar voorbeelden. Het weten alleen is blijkbaar niet genoeg, het handelen is niet overeenkomstig de informatie.

Waarschijnlijk heeft dat te maken met de aard van het vak van de financiële professionals. Die is gericht op zekerheid. Nieuwe feiten onder ogen zien en daarbij horend onconventioneel gedrag is blijkbaar een gruwel voor hen wiens professionele bestaan is gebaseerd op de bestaande feiten, het uitsluiten van verrassingen en de daarbij horende schijnzekerheid. In mijn ervaring in trajecten waar veel financiële professionals bij betrokken zijn, behoort het denken in kansen tot de lastige leerstukken. Op elk kantoor waar je komt, zie je nu juist ook deze groep het minst thuiswerken en dapper volharden in routine.

Wellicht is een deel van de oorzaak de lineaire professionaliteit die hen in hun loopbaan veel heeft gebracht. Minister van Staat Tjeenk Willink citeerde recent Einstein in Buitenhof: Je kunt een probleem niet oplossen met de denkwijze die het heeft veroorzaakt. Zo doen zoals we nu doen, gaat ons niet helpen in een nieuwe economische werkelijkheid. Laten we met dit inzicht tenminste hopen dat de blinde vlekken bij de financiële professionals zoveel mogelijk achterwege blijven. De financiële sector heeft anders dan in 2008, toen zij het probleem waren, nu de sleutel in handen voor het herstel. Afwijkend gedrag is voorwaarde voor elke vooruitgang.