Bij de Dokwerker gaven ambtenaren een noodzakelijke les burgerschapskunde

Ze gingen op geen enkele wijze buiten hun boekje

Op de sociale media zijn nogal wat driftbuien te vinden naar aanleiding van de ambtenarendemonstratie bij het standbeeld van de Dokwerker. Daar kwamen enkele tientallen overheidsdienaren bijeen die vrezen door opdrachten van een kabinet Wilders in gewetensnood te worden gebracht. Martin Bosma, consigliere van Geert Wilders en bij rechts de gedroomde opvolger van Vera Bergkamp, heeft zich tot tolk gemaakt van de razernij. Door naar de Dokwerker te gaan, die daar staat ter herdenking van de Februaristaking, maken de ambtenaren PVV-ers in feite voor nazi´s uit, toornt hij. Volgens hem hebben ze alleen maar te gehoorzamen. En als het ze niet bevalt, exit. Ze zijn er om het volk te dienen, lees je overal op het internet. Er wordt zelfs vrolijk gespeculeerd over een zuivering van linkse en dus onbetrouwbare ambtenaren.

Voor al deze opwinding bestaat geen enkele reden. De demonstrerende ambtenaren gingen op geen enkele wijze buiten hun boekje. Ze hebben alleen maar duidelijk gemaakt dat zij de ambtseed die ze allemaal bezworen hebben, de meesten zeker nog bij God Almachtig, dat zij die serieus nemen. Als ze hun eed breken, komt hun geweten in het geding. Het voelt aan als een misdrijf.

Ambtenaren hebben allemaal de volgende eed of gelofte afgelegd

¨Ik zweer/beloof dat ik trouw zal zijn aan de Koning en dat ik de Grondwet en alle overige wetten van ons land zal eerbiedigen;

Ik zweer/verklaar dat ik noch direct, noch indirect in welke vorm dan ook valse informatie heb verstrekt in verband met het verkrijgen van mijn aanstelling;

Ik zweer/verklaar dat ik tot het verkrijgen van mijn aanstelling aan niemand iets heb geschonken of beloofd en dat ik dit ook niet zal gaan doen;

Ik zweer/verklaar dat ik tot het verkrijgen van mijn aanstelling van niemand giften heb aanvaard en aan niemand beloften heb gedaan en dat ik dit ook niet zal gaan doen;

Ik zweer/beloof dat ik plichtsgetrouw en nauwgezet de mij opgedragen taken zal vervullen en zaken die mij uit hoofde van mijn functie vertrouwelijk ter kennis komen of waarvan ik het vertrouwelijke karakter moet inzien, geheim zal houden voor anderen dan die personen aan wie ik ambtshalve tot mededeling verplicht ben;

Ik zweer/beloof dat ik mij zal gedragen zoals een goed ambtenaar betaamt, dat ik zorgvuldig, onkreukbaar en betrouwbaar zal zijn en dat ik niets zal doen dat het aanzien van het ambt zal schaden.

Een meerderheid van de Tweede Kamer vindt deze formulering niet precies genoeg en ouderwets. Daarom stuurde minister Hanke Bruins Slot begin dit jaar al een vernieuwde formulering naar het parlement. Het is haar bedoeling dat nieuwe ambtenaren met ingang van 1 januari 2024 het volgende zweren of beloven.

Ik zweer/verklaar dat ik dit ambt op een eerlijke manier heb gekregen. Dat betekent:

• Ik heb voor dit ambt gekozen. Ik ben niet omgekocht en heb ook niemand omgekocht. Niet met giften en niet met beloftes.
• Ik heb eerlijke informatie gegeven en heb niets verzwegen wat voor dit ambt van belang kan zijn.

Ik zweer/beloof de Koning en de Grondwet trouw te zijn en Nederland als goed ambtenaar te dienen. Dat betekent:

• Ik werk in het algemeen belang voor onze samenleving en zet mij daar volledig voor in.
• Ik werk integer en behandel iedereen rechtvaardig, gelijkwaardig en met respect.
• Ik ga zorgvuldig om met informatie. Ik draag bij aan een open overheid en weet ook dat ik vertrouwelijke informatie geheim moet houden.
• Ik gedraag mij volgens onze wetten, het recht en de gedragsregels die verder voor mij gelden.

Inhoudelijk is er tussen de beide eden geen principieel verschil. Wat voor de demonstrerende ambtenaren nu het meeste klemt zijn de passages die het kenmerk dienen te zijn van hun ambtelijk optreden. Het programma van de PVV is op tal van punten strijdig met de grondwet, met name wat daarin staat over gelijke behandeling en het absolute verbod op discriminatie. Als PVV-ministers het beginnen uit te voeren, is het mogelijk dat ambtenaren opdrachten krijgen die in strijd is met wat zij hebben gezworen over het eerbiedigen van de grondwet en een respectvolle, gelijke behandeling van alle burgers. In dat geval zijn zij gehouden zulke opdrachten naast zich neer te leggen. In ieder geval door hun geweten. De politiek stuit dan op de mededeling dat hun voorstellen in strijd zijn met de wet en derhalve niet kunnen worden uitgevoerd.

In dat geval saboteren ambtenaren niet het democratisch bestuur van Nederland, zij beschermen het juist. Een politicus die handelt in strijd met de grondwet, gaat eenvoudigweg zijn boekje te buiten, niet de ambtenaar die daarop wijst en daar de consequenties uit trekt.

Zo lang bestuurders binnen de grenzen van de constitutie blijven, is er niets aan de hand. Dan mag van ambtenaren worden geëist dat zij hun taken loyaal en met alle inzet uitvoeren. Er wordt nu en dan gepraat over een ambtenarenstaking tegen een kabinet Wilders. Zo iets kan nooit aan de orde zijn. Dán zouden ambtenaren immers wel het terrein van de politiek betreden. Weigering is alleen acceptabel als het om ongrondwettelijke opdrachten gaat en niet om andere.

Dat de ambtenaren hun lesje burgerschapskunde – want dat was het – bij de Dokwerker hielden, is in tegenstelling tot wat Bosma beweert, uitermate gepast. Dit standbeeld herdenkt volksverzet tegen de vervolging van de joden tijdens de bezetting. Dat zo weinig Nederlandse joden de holocaust overleefden, hangt sterk samen met het feit dat veel ambtenaren nauwgezet hun werk bleven doen met voorbijgaan aan hun ambtseed. De demonstranten hebben van deze trieste geschiedenis geleerd.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: branchevervaging in de milieubeweging?