Big data, fake news, algoritmes en kunstmatige intelligentie

Als je tot 15 augustus nog ergens een gaatje in je agenda hebt, ga dan beslist naar de tentoonstelling ‘ Fake me hard ’ (FMH), ‘ your guide tot he post-truth society ’ op het snijvlak van kunst en technologie, aldus de wervende tekst op de voorkant van de krant die je ontvangt als je je bij de kassa in Rotterdam-West meldt. Wat met ‘Fake me hard’ precies wordt bedoeld is me een raadsel.

Je belandt direct in het omgetoverde atelier van de kunstenaar Joep van Lieshout, AVL Mundo, een somber doolhof vol dystopische symbolen en signalen, onheilspellende klanken en indringende beelden.

‘Algoritmen creëren een bubble om ons heen’, lees ik, ‘We voeden dit systeem met ons online-gedrag. Algoritmen beslissen wat we zien, hoe vaak en steeds meer zelfs wat we denken.’ Ik laat me fotograferen. Dan toont een profiel wie ik ben. Ik heet ineens André Klok. Ben 39 in plaats van 79. En weduwnaar in plaats van gelukkig getrouwd. Het slaat gelukkig nog nergens op. De media-artiest Marnix de Nijs merkt via een tekst aan de muur op: “Als de technologie ons voor de gek houdt, moeten we zelf harder leren faken.” Die zin snap ik niet.

Je kunt in elk geval ook anders op opzettelijk misleidende technologie reageren.

Het meest onder de indruk kom ik van het gefilmde intelligente betoog van Igor Vamos, een van de Yes Men, over de confusionists. Dat is een geheim genootschap van bedriegers die bewust verwarring stichten bij politici als Trump en Poetin. Het gaat daarbij om verwarring als middel voor positieve verandering. Een aardig voorbeeld daarvan is het nieuws dat ze via de BBC lanceerden, waarin Dow Chemical, na Union Carbide te hebben overgenomen, bekendmaakte dat de zestienduizend slachtoffers van de giframp in Bhopal schadeloos zouden worden gesteld. Aan het eind van de film loopt Vamos in zijn blote kont het beeld uit.

Verderop in de expositie zien we nog een aantal Rotterdamse illustraties van het Fake me hard-thema: een filmpje van de avondklokrellen in Rotterdam-Zuid en de ‘Wij zijn niet te stoppen-acties’ van de Feyenoord-supporters. Ook lees ik dat ‘Amerikanen zien wat ze willen zien’, ik zie de man met de hoorns die het Capitool bestormde, en ik lees ergens dat nonsens een betere tool is dan de waarheid. Genoeg om je over te verbazen. Bij de uitgang staat op kartonnen borden dat Biden een pedofiel is en NOS = Fake news. Als ex-hoofdredacteur van het NOS Journaal weet ik dat wij de feiten altijd serieus namen, nemen en zullen nemen.

De onuitgesproken boodschap van FMH lijkt te zijn. Deze kant gaat het met ons en de wereld op. Wen daar maar aan. Wat je allemaal ziet en ondergaat roept tevens de vraag op hoe je je tot die nieuwe mediawereld moet gaan verhouden. Wat mij betreft wordt het een kwestie van je er meer in verdiepen, een beetje mee doen, maar je niet gek laten maken. Blijf knokken om het serieus nemen van de feiten en vat fake op als fictie, zoals je dat als consument van romans en poëzie misschien al gewend bent.

Ik heb veel gehad aan de manier waarop Yuval Noah Harari mij inzicht in de toekomst verschafte. Zo voorspelt hij in ’21 lessen voor de 21 ste eeuw’ dat de op handen zijnde technologische revolutie wel eens het gezag van big data algoritmen zou kunnen vestigen en het hele idee van individuele vrijheid kunnen ondermijnen. Harari vermoedt dat er waarschijnlijk een machtsverschuiving zal plaatsvinden van mensen naar computers. Ik moet daar niet aan denken, of misschien juist wel.

Aan het eind van ‘Homo Deus’ werpt hij drie grote vragen op:

Ik ga verder op zoek naar de antwoorden.

Het is net of filosoof Maarten van Doorn weet dat ik dit schrijf. In de Volkrant van vandaag (5/8/2021) relativeert hij met overtuigende argumenten onder het kopje Big Tech: ”De almacht van algoritmen over onze informatievoorziening valt nogal mee, want burgers kiezen betrouwbare informatiemerken. En maar weinigen geloven nepnieuws.”

Ik denk en hoop dat hij gelijk heeft, al heeft hij het over slechts een deel van het probleem.

Van Fake me hard werd ik niet bepaald vrolijk, maar boeiend en leerzaam was het wel.