Beter klimaatbeleid? Vertrouw op burgers

Nu we regelmatig alarmerende onderzoeksresultaten over ons heen gestort krijgen, zakt de moed soms in de schoenen. We weten al lang dat de mens klimaatproblemen veroorzaakt. Politici vliegen elkaar in de haren over wat er moet gebeuren om de wereld te redden. De vraag is of dat zin heeft.

Ondertussen is het een cliché om de woorden van Vlaams oud-minister Bruno Tobback te citeren die in 2007 al zei dat “bijna elke politicus weet wat hij moet doen om het klimaatprobleem aan te pakken.” Maar waarom raakt de oplossing voor dat probleem dan niet in zicht?! Daar had Tobback ook een verklaring voor: “Er is geen enkele politicus die weet hoe hij daarna nog moet verkozen raken.” Is de mensheid wel veilig als we klimaatbeleid laten bepalen door politici?

Natuurlijk, politici drukken niet zomaar ideeën door. Ze kijken naar de samenleving en discussiëren om hun mening te vormen. In een Europabrede enquête uit 2023 staat te lezen dat 88% van de Europese burgers van mening is dat we broeikasgassen sterk moeten reduceren om klimaatneutraal te zijn tegen 2050.

67% denk dat (nationale overheden) te weinig doen. Zeker, er worden pogingen ondernemen, maar uit verontrustende berichten vanuit klimaatonderzoeken blijkt dat we de afgesproken doelen van de wereldleiders in Parijs in 2015 niet gaan halen. Ook het deels schrappen van noodzakelijke gedragsveranderingsbeleid en het reduceren van fossiele subsidies voor landbouwers helpt niet bij de strijd tegen klimaatverandering.

Omdat politici die adequaat klimaatbeleid willen voeren vrijwel zeker niet herkozen worden, moet een andere institutie het stuur overnemen. Ik zie twee mogelijkheden: een verlichte dictator of meer macht voor niet-politici. Laten we, bij gebrek aan goede voorbeelden van verlichte dictators, voor de laatste gaan.

Moeten dat dan wetenschappers zijn? Dat is gevaarlijk, want een technocratie is een suboptimale oplossing. Wetenschap en kennis leiden niet vanzelf tot goed beleid. Denk maar aan de macht die de wetenschap had tijdens de coronacrisis. Het beleid vermaalde minderheden en achtergestelden.

Bedrijven achter het stuur van het klimaatbeleid plaatsen lijkt ook geen goed idee. Bedrijven moeten zo veel mogelijk winst maken, niet klimaatproblemen oplossen. Wie blijft er dan nog over? Burgers!

Met 17 miljoen tegelijk beraadlagen is lastig. Wat wel kan: een burgerdeliberatie van gelote burgers. Tegenargument kan zijn dat een willekeurige loodgieter of creatief therapeut niet veel weet over klimaatverandering. Toegegeven, dat is waar. Daarom laten de gelote burgers zich informeren door zelfgekozen klimaatwetenschappers. Zo is het gevaar van technocratie ontweken, want de wetenschap beïnvloedt beleid indirect. Daarnaast blijkt uit eerdere burgerdeliberaties dat, mits de juiste omstandigheden, er goede, weldoordachte voorstellen uit de burgerdeliberatiemachine gerold komen.

Voordeel is ook dat burgers niet herkozen hoeven te worden. Zij kunnen vrijelijk voorstellen doen en het langetermijnperspectief in het oog houden. Het is dan wel van belang dat politici de voorstellen niet zomaar naast zich neer kunnen leggen. Implementeren zij de voorstellen niet, dan moeten zij goede argumenten voorleggen aan de burgers.

Burgers leren veel bij over klimaatproblematiek. Uit politicologisch onderzoek van James Fishkin blijkt dat hoe beter burgers geïnformeerd zijn over klimaatbeleid, hoe meer begrip ze ervoor hebben. Zij informeren ook hun dierbaren en anderen rondom hen. Dat meer mensen achter klimaatbeleid komen te staan en beleid door burgers zelf wordt geformuleerd draagt bij aan de legitimiteit.

In de Duitstalige gemeenschap in Oost-België passen ze een dergelijke burgerdeliberatie reeds toe. Niet per se om goed klimaatbeleid te ontwerpen. Nee, ze zetten burgerdeliberatie in om het wantrouwen van de politiek aan te pakken. Ze redeneren daar dat als burgers de complexiteit van het proces en de onderwerpen inzien, dat ze meer begrip zullen hebben voor de compromissen en de traagheid van het politieke proces. Hebben we zoiets in Nederland niet ook nodig?