Betalen voor detentie is niet meer dan een wraakactie

Ieder jaar behandel ik met mijn leerlingen het onderwerp de rechtsstaat. Het is hun eerste kennismaking met het vak maatschappijleer en is standaard een lekkere binnenkomer. De leerlingen weten er al best wat van, sommige hebben hun eerste aanvaring met een agent er al op zitten en kunnen best iets vertellen over hun rechten. Ook hebben de meeste leerlingen er al een mening over, er moet vooral hard gestraft worden. En zonder medelijden. Hadden ze maar geen crimineel moeten worden. In deze lijn ligt ook het wetsvoorstel om gedetineerden 16 euro per dag te laten betalen voor hun verblijf in de gevangenis of TBS inrichting (met een maximum 11.680 euro).

Naarmate de leerlingen meer over de rechtsstaat in het algemeen en straffen in het bijzonder te weten komen zie ik meer en meer genuanceerde blikken in mijn klaslokaal. Dit bevestigt mijn gedachte dat het kabinet het plan heeft bedacht vooral om te scoren bij het grote publiek. Over de rug van gedetineerden en de hele maatschappij heen.

Voor het geld hoeven ze het niet te doen. 16 euro per dag is slechts een druppel op een gloeiende plaat. Een gevangene in de cel kostte in 2010 217 euro per dag en een TBS-verblijf kwam in hetzelfde jaar op 418 euro per dag.

Buiten dat is het natuurlijk eenvoudig om te zien dat er uiteindelijk meer mensen in de gevangenis zullen belanden. Mensen komen de gevangenis uit, vaak zonder baan maar straks met een torenhoge schuld. Deze schuld remt de resocialisatie enorm. Het is al lastig om een nieuw bestaan op te bouwen buiten het bestaan dat je gewend bent geraakt (hetzij het bestaan in de gevangenis maar ook het bestaan daarvoor, eventueel met criminaliteit), maar als je dan ook nog eens niet met een schone lei kan beginnen…

Vakantiepark Elk jaar kijk ik samen met mijn leerlingen naar een documentaire over het Noorse gevangeniseiland Bastoy. Op dat eiland lopen de gevangen rond met messen en kettingzagen, wonen ze samen in woongroepen en kunnen ze in principe makkelijk een bootje pakken en ontsnappen. Dit gebeurd echter niet.

Op Bastoy kunnen de gevangen zich echt voorbereiden op terugkeer in de maatschappij. Zelf bepalen wat je eet en dat eten bereiden, zelf op tijd opstaan om naar je werk te gaan, zelf bepalen wat je in je vrije tijd doet, zelf bindingen aangaan met medebewoners op het eiland en bovenal zelf bepalen of je ingeeft aan de verleidingen die er op het eiland zijn. Gevolg is dat Bastoy een recidive van dertig procent heeft waar dat gemiddeld zestig tot zeventig procent is in Europa (65 tot 72 procent in de rest van Noorwegen).

“Het lijkt wel een vakantiepark”, zeggen de leerlingen als ze de mooie ruwe natuur zien op het eiland.  Dat is toch geen straf”, hoor ik als ze een gevangene backgammon zien spelen met een bewaker. En of ze gelijk hebben weet ik niet. Ik weet wel dat de impact van een mens haar/zijn vrijheid ontnemen niet onderschat moet worden. Maar de denkstap die de leerlingen dan maken is interessant, is straf het doel van straf? Of is het doel iets anders… bijvoorbeeld dat iemand niet nogmaals de fout in gaat?

Ik zie mijn leerlingen worstelen. Het overgrote merendeel kan beredeneren dat een aanpak die echt gericht is op resocialisatie beter helpt, maar ze zien ook dat dit niet de aanpak is die het hardst aankomt voor de gedetineerde. En ze willen toch ook wel dat de gevangene het voelt. Maar als je ze vraagt wat uiteindelijk belangrijker vinden antwoorden ze nagenoeg allemaal dat een laag recidive het belangrijkst is. En beide gaat vaak niet samen. Gedetineerden moeten wennen aan een echte maatschappij en niet aan de wraak van de maatschappij.

Het is tijd voor een radicale verandering in de manier hoe wij met straffen omgaan. Want eenvoudigweg opsluiten en straf voor de straf slaat nergens op (de link met hoe docenten soms straffen is voor leerlingen snel gelegd). En wat wij in Nederland resocialisatie noemen is niets meer dan vervreemdend proefverlof, eventueel een cursusje en een beetje hulp om te zorgen dat je niet op straat hoeft te slapen. Tijd voor een debat zoals het op een school gevoerd wordt, waar alle kanten belicht worden en er naar feiten gekeken wordt. Niet een debat waar politici strijden om wie de onderbuik met het lekkerste maal kan voeden.