Beste werkers van Tata Steel, ook jullie zijn slachtoffer van greenwashing door een grootbedrijf

Open brief aan de werkers van Tata Steel van Sybren Kooistra en Chris Julien 

Beste werkers van Tata Steel,

Deze brief gaat over solidariteit. Solidariteit tussen de vakbond en de klimaatbeweging, solidariteit met werkers en met alles dat ademt en leeft. Als klimaatactivisten strijden we tegen de ontwrichting van klimaat en milieu, maar we beseffen dat jullie in een moeilijke positie zitten. De urgentie om onze wereld leefbaar te houden is groot. Tegelijk staan jullie werk en levensonderhoud hiermee op gespannen voet. Terwijl de armoede snel toeneemt en de planeet rap warmer wordt, vinden we ons nu tegenover elkaar. Maar dat hoeft niet het geval te zijn.

De frictie tussen strijd voor goed werk en strijd voor de levende wereld is niet uniek voor de IJmond. Terwijl vakbond en klimaatbeweging elkaar wereldwijd steeds vaker opzoeken, staan we bij de vervuilende industrie óók steeds vaker tegenover elkaar. Daarom is de vraag des te prangender of we invulling kunnen geven aan een solidariteit die onze deelbelangen overstijgt. Kunnen we ons samen sterk maken voor klimaat, leefomgeving én goed werk? Als wij hier uitkomen, kunnen we een inspirerend voorbeeld zijn voor de rest van de wereld. Zo niet, dan blijven we onderdeel van een verbeten strijd op een doodlopende weg.

De toenemende druk vanuit omwonenden en de klimaatbeweging op Tata Steel voelt als een aanval op jullie, dat begrijpen we. Het gaat over jullie bestaanszekerheid, en die van collega’s waar jullie vaak al jaren mee optrekken. Jullie delen een geschiedenis, ervaringen, een werkcultuur, jullie zijn trots op jullie bijdrage aan een bedrijf dat zo’n belangrijk product als staal maakt, deels ook voor Nederland. Dat schept allemaal sterke banden. De solidariteit tussen werkers is in de IJmond ook al een eeuw oud: er zijn weinig bedrijven in Nederland waar de vakbond zo sterk is als bij de voormalige Hoogovens. We waarderen deze strijd voor betere werkomstandigheden en hopen dat de vele nieuwe vakbondsleden die er in het land de afgelopen maanden bij zijn gekomen daar inspiratie uit halen. Onze vraag is waar jullie solidariteit eindigt.

Het plan ‘Groen Staal’
In 2020 hebben jullie bijna een maand lang gestaakt om banen te behouden én de staalfabriek te verduurzamen. Daaruit werd het plan ‘Groen Staal’ geboren. Het plan was om de meest vervuilende fabrieken versneld te sluiten en binnen enkele jaren over te stappen naar staal geproduceerd op waterstof. Bij de presentatie van dat plan sprak de vakbond over een keuze ‘die zowel goed is voor het klimaat en de omgeving als voor de werkgelegenheid.’ Maar nu het stof van het plan is neergedaald, blijkt dat er vooral tijd is gekocht. Zo blijkt het pad naar verduurzaming bijzonder rekbaar. De glooiende lijn die het plan schetst houdt vast aan behoud van zowel banen als winsten, gevolgd door een groene fabriek ergens in de jaren na 2030.

Dit is volledig in lijn met de wensen van de directie, die met de stijgende kosten van uitstootrechten in het verschiet, haar businessmodel ziet smelten voor de komende decennia. Zo plaatst de uitvoering van het plan werkers en directie in hetzelfde schuitje: behoud van werk én winst, terwijl schade en kosten van een onzeker plan nog jaren bij anderen gelegd worden. Dan hebben we het nog niet gehad over de doelstelling om in 2050 circulair te produceren - tegen die tijd hebben we geen nieuw staal meer nodig. Wie wordt hier precies beter van?

Ook jullie zijn dus slachtoffer van greenwashing door een grootbedrijf, dat schone sier maakt maar de uitvoering laat schieten. Vertraging steekt de kop op en de vieze productie dendert voort. Er staat ook helemaal niets in het plan over de kosten. Terwijl Tata sinds 2007 twintig miljard euro aan vrijwel onbelaste winst naar India heeft gesluisd, lobbyen vakbond en directie nu samen in Den Haag om de kosten van Groen Staal op de burger verhalen. Alleen al de kosten voor een nieuwe fabriek worden door Planbureau voor de Leefomgeving geschat op 6,5 miljard. De kosten voor de aanleg van waterstof-infrastructuur, de windmolens (die anders anderhalf miljoen huishoudens zouden voorzien) en de miljarden aan fossiele subsidies in de transitieperiode zijn daarin niet meegenomen.

Alles staat op het spel
De snelheid en intensiteit waarmee klimaatverandering om zich heen grijpt, is haast niet te bevatten. Voor velen is dit een reden om liever weg te kijken, de nadruk te leggen op hoopvolle berichten, of om de boodschappers aan te vallen. Aan de feiten valt echter niet te ontkomen: met het huidige tempo van klimaatverandering en verlies van ecosystemen is over vijfentwintig jaar de helft van de planeet onleefbaar geworden. Aan het einde van deze eeuw ligt een wereld van gemiddeld 2,5 tot 4 graden opwarming in het verschiet. Die stijging is veel groter dan het vermogen van ecosystemen en samenlevingen om zich aan te passen. Ook de economie, en daarmee onze bestaanszekerheid, zal onvoorstelbare averij oplopen. Alles staat op het spel en daarom staat er druk op alles dat verdere schade berokkent.

Tata Steel is een van de meest vervuilende staalfabrieken van Europa en stoot zo’n tien procent van de CO2 in Nederland uit, om over stikstofuitstoot en waterverbruik nog maar te zwijgen. Daarnaast worden omwonenden ziek door de kankerverwekkende uitstoot. En dat terwijl 85% van de productie bestemd is voor export. Meer dan bij enig ander bedrijf in Nederland is dan ook de vraag terecht of de schade aan mens en milieu de werkgelegenheid waard is.

Het plan ‘Groen Staal’ waar jullie in 2020 voor hebben gestaakt, ging op papier uit van verduurzaming én werkverschaffing. Volgens het plan zou Tata in 2030 de CO2-reductie verlagen in lijn met het Parijsakkoord en in 2025 zou de meest vervuilende fabriek (KooksGasfabriek 2) sluiten. Maar sinds eind vorig jaar verzet de vakbond zich tegen een vervroegde sluiting van de KooksGas fabriek. Volgens experts is de voorgenomen CO2 reductie in 2030 bij lange na niet haalbaar. Maar stel nou dat het allemaal wonder boven wonder lukt, dan zal het prijskaartje hoog zijn. Nog zeven jaar Tata Steel staat gelijk aan nog zeven jaar 12,6 gigaton uitstoot, wat volgens een analyse van de Universiteit van Cambridge op termijn gelijk staat aan alleen al 20.000 hittedoden. Het is een ongemakkelijke waarheid, maar laten we er niet van wegkijken: het behoud van jouw huidige baan zal levens kosten.

De confrontatie
In principe zijn we het met elkaar eens: leefomgeving en milieu moeten niet lijden onder de activiteiten van Tata Steel. Jullie willen bestaanszekerheid en wij willen levenszekerheid, en daar zit de vervuilende industrie tussen. Bezien vanuit een brede solidariteit delen we dan ook dezelfde vijand: de directies van grote bedrijven die mens en milieu uitbuiten en het klimaat verzieken. De dertig grootste bedrijven van Nederland hebben vorig jaar 38 keer zoveel CO2 uitgestoten als alle burgers bij elkaar. Daarmee hebben ze honderden miljarden winst gemaakt! Die torenhoge winsten gingen gepaard met stijgende inflatie, toenemende armoede en een gestage opwarming van de planeet.

Met het huidige tempo van verduurzaming – op jaarbasis zo’n 1.4% verlaging van de CO2 uitstoot – duurt het nog zeker 100 jaar voordat Nederland klimaatneutraal is. Om binnen veilige grenzen te blijven moet dat ongeveer 10% per jaar zijn. We moeten dus 7 keer sneller omschakelen! De transitie gaat zo langzaam omdat ons nationale beleid uitgaat van ‘groene groei’, waarbij technologische innovaties ervoor zouden moeten zorgen dat de economie niet hoeft te krimpen. De wetenschap stelt dat we die tijd simpelweg niet hebben. Toch vormt dit wensdenken ook de kern van het plan ‘Groen Staal’: ooit zal het bedrijf groen zijn, ook al is het dan al te laat. Experts zijn het er dan ook over eens dat de fossiele en zwaar vervuilende industrie snel moeten krimpen.

Die noodzaak tot krimp leidt er op steeds meer plekken toe dat werkers en vakbonden van schadelijke industrieën tegenover de klimaatbeweging komen te staan. Zo vinden er in Duitsland al sinds 2015 door klimaatactivisten massale bezettingen plaats van de ongekend vervuilende bruinkoolmijnen onder de noemer ‘Einde Verhaal’. De 30.000 kolenwerkers hebben zich verenigd in twee vakbonden: één is akkoord met een versnelde ‘Kohlaustig’ terwijl de ander zich verzet tegen de transitie en zelfs openlijk twijfelt aan klimaatverandering.

Ook in Nederland stonden de vakbond en de klimaatbeweging al eerder tegenover elkaar. In 2021 was autofabrikant VDL van plan het sterrebos te kappen om op die grond eventueel SUV’s te kunnen produceren voor een mogelijke nieuwe klant. Klimaatactivisten klommen de bomen in om het bos te beschermen. Na enkele weken werden de activisten uit het bos ontruimd, maar twee jaar later is er van de nieuwe fabriek geen spoor te bekennen. Ondertussen zijn de werkers opnieuw aan het staken, maar staan de klimaatactivisten niet gebroederlijk naast ze. Zo kwam er een eerste serieuze barst tussen klimaatbeweging en vakbond, en eindigden beiden met lege handen.

Eerlijke transitie
We kunnen uiteraard niet geheel zonder staal en we moeten onze problemen ook niet verplaatsen naar het buitenland en doen alsof daarmee alles is opgelost. Maar Tata Steel is niet onmisbaar. De ongeveer 150 staalfabrieken in Europa zijn vrijwel allemaal schoner én draaien op ongeveer tweederde capaciteit. Wat Tata hier niet produceert, wordt elders schoner geproduceerd. Dat leidt dan ook niet tot een export van problemen, maar juist door een vermindering daarvan: de CO2 uitstoot neemt af. En omdat de meeste staalfabrieken niet zo dicht op zoveel mensen zijn gebouwd als Tata – in een omtrek van 25km van de fabriek wonen 2 miljoen mensen (!) – scheelt het daarnaast een hoop gezonde levensjaren. We pleiten dan ook voor sluiting van Tata Steel, maar absoluut niet dat jullie zonder werk komen te zitten.

Een recent arbeidsmarktonderzoek dat de ‘Intelligence Group’ heeft uitgevoerd in opdracht van Urgenda en Greenpeace toont een uitweg. Dit onderzoek laat zien dat er voor alle medewerkers van Tata Steel minimaal drie vacatures voor vergelijkbare banen beschikbaar zijn in de IJmond-regio, ook voor werkers van 50 jaar en ouder. Vaak gaat het dan om banen in de energietransitie. Dat is een win-winsituatie, want dit zijn banen waar je minder ziek van wordt, banen waar omwonenden niet langer ziek van worden en banen waar de wereld beter van wordt. Het is natuurlijk de vraag of er veel bedrijven zijn buiten Tata Steel waar de werker een bonus van 25% van het jaarsalaris kan verwachten, en je zult een bekende plek en een boel bekende gezichten niet meer zien in de kantine. Maar weegt dat op tegen de kosten van kankerverwekkende banen, waar jullie eigen gezondheid, die van de buren en de levende wereld onherstelbaar beschadigt? Vandaar onze oproep voor een brede solidariteit.

Sprong naar een groene baan
Dat is dus de keuze: voor wat nu veiliger voelt, voor je recht op deze baan, met de wetenschap dat de wereld er onherroepelijk viezer, onveiliger en ongezonder van wordt. Of om je moed te verzamelen en te kiezen voor brede solidariteit met alles wat leeft. Dat brengt de onzekerheid van een nieuwe baan en een nieuwe werkelijkheid met zich mee. Daar tegenover staat de beloning met betekenisvol werk, met een gezonde leefomgeving. Dat is de keuze om niet langer deel van het probleem te zijn, maar deel van de oplossing. Een keuze die de samenleving met open armen zal ontvangen. Maar dan moeten jullie wel die stap durven te erkennen en te zetten.

We kennen maar enkelen van jullie en toch vragen we wat van jullie allen: wordt deel van de oplossing, steun de sluiting van Tata en maak de sprong nar een groene baan. Dat is ook waar de vakbond voor zou moeten staan. We vragen niet om jullie solidariteit zonder deze ook te bieden. Met hetzelfde vuur en dezelfde energie waarmee wij strijden voor onze levenszekerheid willen wij ook voor jullie bestaanszekerheid strijden. Zodat die nieuwe, groene baan er ook daadwerkelijk komt. En zodat jullie werkgever en onze overheid garant staan voor een zeker en goed inkomen. Deze tijd vraagt om een nieuwe solidariteit, waarin we samen strijden voor een leefbare toekomst. Nederland heeft geen 9.000 staalwerkers meer nodig maar wel 9.000 klimaathelden. Samen is er een wereld te winnen.