Beste premier Rutte, wanneer neemt u eens ‘eigen verantwoordelijkheid’?

Tijdens de ebola-epidemie in Sierra Leone hield ik me vaak staande met de gedachte aan Nederland. Ik was daar als hulpverlener, als onderzoeker, als voorlichter, als alles eigenlijk, want er was tekort aan alles en vooral aan mensen die konden helpen. Dus deed ik wat ik kon. Het was vaak een ware hel. Ik zei in die tijd misschien wel duizend keer op een dag tegen mezelf: “In Nederland had dit nooit kunnen gebeuren. In Nederland zouden ze dit meteen hebben aangepakt. In Nederland zou zo’n epidemie binnen no-time onder controle zijn geweest. In Nederland zou een mensenleven iets waard zijn geweest. In Nederland, zou iedereen samenwerken om te voorkomen dat mensen eenzaam moeten sterven. In Nederland zouden zorgmedewerkers nooit, maar dan ook nooit zonder adequate beschermingsmiddelen het hol van de leeuw ingestuurd worden. In Nederland, zouden we voor elkaar zorgen.” Het was mijn warme deken. Want de onmenselijkheid die ik daar zag, in de eerste fase van de ebola-epidemie, kende zijn weerga niet. Ik was er kapot van.

Natuurlijk kwam dat deels omdat ik veel ernstig zieke mensen zag die buiten, op de grond, lagen te creperen. Omdat ik mensen zag sterven. Omdat ik mensen zag die andere mensen uitbuitten. Die voedsel stalen van mensen die in quarantaine zaten. Hoe soldaten binnen gingen bij jonge meisjeswezen in quarantaine, we kunnen alleen maar raden waarom. Het was één lange aaneenrijging van verschrikkingen. Maar vooral de politici die niet verhulden dat ze helemaal niet zo hun best wilden doen om ebola te bestrijden, maakten op mij een diepe indruk. De grove onmenselijkheid. De belangen die de boventoon voerden. Het leed. En de diepe, diepe wonden die onder de bevolking werden geslagen, waarvan de genezing nog lange tijd zal vergen. Dat gevoel dat je nergens veilig bent, niet voor je eigen veiligheid kunt zorgen, dat je je geliefden niet kunt beschermen. Dat niet alleen je gezondheid op het spel staat, maar je hele leven, in al haar facetten. En dat je gewoon machteloos bent. Het gaf mij – en vele anderen daar trouwens – zoveel stress en pijn, dat ik er een knoeperd van een Post Traumatisch Stress Syndroom aan overhield.

Toen kwam corona Veilig terug in Nederland, herstelde ik traag. Dagen, weken, maanden gingen voorbij terwijl ik staarde. Ik bracht mijn dochter om kwart over acht naar school, zette mijn alarm om tien voor twee ‘s middags – dan moest ik haar weer ophalen – ik ging zitten met mijn koffie en na wat voor mijn gevoel vijf minuten leek, ging dat alarm alweer. Zo ging dat vele maanden lang. Dag in, dag uit. Ik kwam er bovenop. Toen kwam corona. Beroerd, maar ik slaakte een zucht van verlichting dat ik in Nederland was. Wat had ik er vertrouwen in dat het hier binnen een mum van tijd onder controle zou zijn. En toen kwam Jaap van Dissel op televisie. “Zoals het er nu naar uitziet, lijkt corona het meest op de gewone griep.”

Bam. De pandemie drong inderdaad niet door tot Nederland, maar helaas niet op de manier zoals ik daar op gehoopt had. Het drong gewoon niet door. “Griep.” Met afgrijzen zag ik u, premier Rutte, grapjes maken over een potentieel dodelijk virus. Dat stomme handen schudden, wat best kon. Carnaval vieren, kon best. Op wintersport, allemaal geen probleem. De déjà-vu. En toen die historische toespraak over groepsimmuniteit. Hoe kon ik twee keer achter elkaar, in zo’n korte tijd, in zo’n nachtmerrie terechtgekomen zijn? Er zat bepaald geen empathische toon in die speech. De meesten van ons zouden corona krijgen, punt. Bepaald door de Nederlandse overheid. Punt. Een onbekend virus en een onbekende ziekte. Geen keuze. Geen enkele manier om jezelf ertegen te beschermen.

Eigen verantwoordelijkheid Het was nogal een moeilijke boodschap, maar u bleef nuchter. Goedlachs. Schalks. Nederland bleef ook nuchter en vond het prachtig. “Als één man achter Rutte!” De kranten stonden er vol mee: “Rutte is een echte staatsman.” “Hoeder van de natie.” “Een echte leider!” Hoe ironisch, want dat hele idee van ‘groepsimmuniteit’ was natuurlijk dé manier om juist géén leider te hoeven zijn. Om niet de touwtjes in handen te hoeven nemen. Om zo min mogelijk in te hoeven grijpen. Om niet de verantwoordelijkheid te nemen. Of zoals u het zo mooi zei op 8 mei “om niet de baas te hoeven spelen”.

“Nederland is geen kinderspeeltuin.” Zo min mogelijk dwang, geen strikte handhaving, ook al doen andere landen dat wel om het virus te bestrijden. U zou niet in zo’n land willen wonen. Dat zal allemaal best, maar sinds augustus laat peiling na peiling zien: dat is wel wat de meerderheid van de bevolking van u verwacht: “Meerderheid van Nederlanders voorstander van strenge en algehele lockdown “, “81 procent wil dat coronaregels verplicht worden”, “Twee op drie Nederlanders willen strengere aanpak ” en volgens de laatste peiling van 19 november wil, ondanks de gedeeltelijke lockdown, nog altijd zes op de tien Nederlanders een strengere aanpak. U zegt: “eigen verantwoordelijkheid”. De bevolking zegt: “dat lukt met strenger beleid”. En laten we wel wezen: Als ik “maar niet zo stom moet zijn om tóch in het overvolle OV te stappen”, hoe moet ik dan naar mijn werk forenzen? Welke ‘eigen verantwoordelijkheid’ moeten we in dit geval van onze medeburgers eisen, die in die overvolle trein ook gewoon op weg zijn naar school of werk?

Machteloosheid Kinderen en jongeren kunnen de risico’s helemaal niet vermijden, maar moeten van u zelfs naar scholen met besmettingen toe blijven gaan. Zij infecteren hun gezinnen en andere contacten. En weet u wat het wrange is? Dat veel mensen daar een schuldgevoel over hebben. En mensen die zichzelf meer zouden willen beschermen maar dat simpelweg niet kunnen, die lijden steeds meer onder dat gevoel van machteloosheid. Sommigen voelen zich niet meer thuis in hun land, hebben geen vertrouwen meer in de politiek en soms zelfs, voelen ze zich niet meer prettig bij hun eigen familieleden, die vinden dat zij zelf de risico’s mogen inschatten en daarmee ook anderen in gevaar brengen. Machteloosheid. Het verspreidt zich net zo snel als het virus. En die machteloosheid, premier Rutte, leidt tot depressieve gevoelens, trauma’s, overspannenheid, verdriet en burn-out. Sommige mensen zullen er PTSS aan overhouden. Zeker die mensen in de zorg- en hulpverlening, leerkrachten en andere werknemers in vitale beroepen die zich niet veilig voelen en zich niet adequaat tegen dit virus kunnen beschermen, maar die wèl de samenleving draaiend moeten houden. Want die taak, rust voornamelijk op hún schouders. Wanneer neemt u daar, premier Rutte, eens úw ‘eigen verantwoordelijkheid’ voor?

De meerderheid van de Nederlanders heeft u nu zo vaak proberen duidelijk te maken niet met dit virus te willen leven. Ik ook niet. En misschien extra wrang voor mij dat Sierra Leone het tijdens deze pandemie nu juist zo goed doet. Gewoon, doordat er nu wel doortastend wordt opgetreden. Omdat de president het heft in handen neemt. Omdat men intussen geleerd heeft dat belangen van allerlei machthebbers en experts de samenleving veel schade toebrengen. Omdat men geleerd heeft wat empathie is. Dat een mensenleven waarde heeft, dat niet in geld uit te drukken valt. Ik kijk toe hoe nu in Nederland mensen in eenzaamheid moeten sterven. Hoe zorgmedewerkers zelf ziek worden, of de ziekte overbrengen op de meest kwetsbare mensen in de samenleving, gewoon omdat de overheid niet voldoende investeert in beschermingsmiddelen.

Ik zie toe hoe ieder greintje medemenselijkheid uit deze samenleving verdwijnt. Hoe er tweespalt ontstaat. Hoe de virusontkenners als kleuters in een speeltuin stampvoetend eisen dat de samenleving speciaal voor hen doordraait. En hoe u, beste premier, uw oren vooral naar hèn laat hangen, die minder maatregelen willen. Nog geen 12% van de bevolking.

Het goede voorbeeld Gelukkig kan ik er nu wat beter afstand van nemen. Posttraumatische stress zal ik er niet van krijgen. Ik weet inmiddels dat het kwartje op een dag toch zal vallen. Geen land ter wereld zal met zo’n virus kunnen leven en dan moeten we alsnog alles op alles zetten om corona te bestrijden. Het zal langer duren en behoorlijk pittig zijn de bevolking dan nog mee te krijgen, maar het zal lukken. Uiteindelijk.

Maar ik hou mijn hart vast voor alle Nederlanders die zich in een hoek gedrukt voelen door dit beleid. Voor de Nederlanders die al sinds maart in zelfisolatie zitten en nog geen woord van medeleven van u hoeven te verwachten. Ik hou mijn hart vast voor de jongere generaties, die zich op een dag zullen realiseren dat de pandemie op hun schouders rust en dat we hen willens en wetens aan risico’s blootstellen. Ik hou mijn hart vast voor de depressies en desillusies die komen voor de mensen in de cultuur-, evenementen- en horecasector, omdat zij vermalen worden onder de grove wielen van dit coronabeleid. Dat hun levens en hun toekomst ondergeschikt worden gemaakt. Omdat we een kabinet hebben dat geen verantwoordelijkheid wil nemen. Omdat we een premier hebben, die “de baas niet wil zijn”.

U heeft de mond vol van “eigen verantwoordelijkheid”, beste premier Rutte, maar wanneer gaat u het goede voorbeeld geven? U bent niet “bij gebrek aan een goed excuus op deze plek gekomen”. U bent op deze plek gekomen omdat veel mensen op u hebben gestemd. Omdat de rest van de bevolking u als ‘leider’ accepteert en u die taak ook heeft gegeven. Wanneer, beste premier Rutte, kunnen we verwachten dat u dáár eigen verantwoordelijkheid in neemt? Want we weten allemaal best, dat wat nu gebeurt met corona, in Nederland eigenlijk niet zou mogen gebeuren.