Bescherm de kinderziel tegen de fatsoensrakkers en de zwarte zwaddernelen van de Kijkwijzer

Dan kun je misschien nog beter een strenge pater Jezuïet van honderd jaar terug  hebben als censor. Die bezat tenminste een culturele achtergrond en een ontwikkeling van jewelste.

Laat ik er geen doekjes om winden: mijn jeugd speelde zich af in een sfeer van geweld. Niet letterlijk natuurlijk op de enkele "drijvers" na waarmee vader mij soms corrigeerde. Ook dreigde hij wel met "een slag in mijn zwanennek", maar daarbij bleef het. Het geweld kwam binnen door verhalen waarin moord, marteldood, vechtpartijen, dierenkwelling en zelfs kannibalisme schering en inslag waren. Televisie vond je alleen in de villa's van de rijken. De gang naar de bioscoop was een zeldzame traktatie. We moesten het hebben van vertelkunst. Die was bij (groot)ouders, meesters en juffen ruimschoots aanwezig. Ze vertelden over Grietje die de heks levend in de oven verbrandde, over de reus die – door klein Duimpje misleid – zijn eigen dochters opat, de jager die de wolf – een beschermde diersoort – open sneed om er Roodkapje en grootmoeder uit te halen. Vaak genoeg hadden de helden van deze verhalen niet alleen bloed aan de handen, zij bleken ook nog eens dieven, die niet gestraft werden maar met de buit en de prinses nog "lang en gelukkig" leefden.

De Kijkwijzer zou hier wel raad mee weten. De 'classificatieformulieren' die producenten van dergelijke verhalen al bijna twintig jaar moeten invullen, leiden maar tot één oordeel: geschikt voor zestien jaar en ouder. Jongere jeugdigen kunnen bang worden van het geweld of – erger – gaan denken dat dit soort gedrag normaal is. Zij zouden het in de praktijk kunnen nadoen. Althans dat legt de Kijkwijzer op zijn website nauwkeurig uit. De vragenlijsten worden op grond van wetenschappelijke inzichten samengesteld door onderzoekers op het gebied van de kinderziel en de media. Daarbij houdt men bij de interpretatie van de informatie op het classificatieformulier ook nog eens rekening met de geest des tijds.

Waar dat toe leidt, werd in de dagen voor Kerstmis duidelijk. Een nieuwe beoordeling van de klassieke jeugdfilm Pietje Bell leidde tot de kwalificatie "twaalf jaar en ouder": in plaats van "alle leeftijden". Oorzaak was de klacht van één geschrokken burger. Een en ander had tot gevolg dat de NPO de geplande vertoning van de film uit de dagprogammering moest halen. Films voor 12 jaar en ouder mogen alleen na 20.00 uur worden vertoond. Er volgde het nodige protest en daarom werd de classificatie opnieuw omgezet, nu naar negen jaar en ouder. Dan mag zo'n film nog net bij daglicht worden vertoond. Iedereen blij.

Terecht? 

Griezelverhalen behoren al sinds onheuglijke tijden tot de Europese jeugdcultuur. Dat is ook in de eenentwintigste eeuw niet veranderd ondanks alle geklaag over de sneeuwvlokjes van tegenwoordig. Dat is net zo'n mythe als woke. In de bovenbouw van het primair onderwijs heerst een grote belangstelling voor horror. Het is niet voor niets dat de Nederlandse kinderen zo massaal de Amerikaanse Halloween-traditie hebben omarmd. Ze zijn dol op enge dingen. 

In dat kader is het heel vreemd als een classificatieformulier oplevert dat Pietje Bell juist voor deze doelgroep minder geschikt is. Dan moet je toch vragen stellen over het wetenschappelijk gehalte van dit alles. Aan de vruchten kent men tenslotte de boom.

Tot de trofeeën van de babyboomgeneratie behoren de scalpen van de Centrale Commissie voor de Film Keuring (CCFK) en de Katholieke Film Centrale (KFC), die bioscoopfilms voorzagen van de predikaten "Alle leeftijden", "Veertien jaar en ouder" en "achttien jaar en ouder". De keurmeesters letten vooral op seks en bloot. Voor de katholieken kon veel minder door de beugel dan voor de algemenen. De KFC zag zich al in 1970 wegens overbodigheid ontmanteld. De CCFK werd in 1977 door het kabinet Den Uyl opgedoekt. Algemeen luidde opvatting dat ouders mans genoeg waren om zelf te bepalen wat hun kinderen aankonden. Dries van Agt, minister van Justititie, richtte echter een nieuwe instantie op, de Nederlandse Filmkeuring, die later is uitgegroeid tot de Kijkwijzer.

Dit is een onderdeel van het in 2002 opgerichte Nederlands Instituut voor de Classificatie van Audiovisuele Media (NICAM). Het werkt niet met keurmeesters. Het heeft classificatiesystemen ontwikkeld waarmee media zichzelf en hun producten van een oordeel kunnen voorzien. Als ze maar de vele "wetenschappelijk tot stand gekomen" formulieren correct invullen. Zo knopen ze zelf de strik om zich vervolgens op te hangen. 

De Kijkwijzer heeft een grote hoeveelheid symbooltjes ontwikkeld om een mediaproduct te karakteriseren: seks, geweld, ruwe taal, horror et cetera. Daarnaast zijn er de leeftijden. Zo is het publiek van de regen in de drup geraakt, De audiovisuele productie is in een strakker keurslijf geregen dan in de tijd van de ouderwetse filmkeuring.  Producenten moeten oppassen: teveel verkeerde icoontjes kunnen het terugverdienmodel van je investering in gevaar brengen. Pietje Bell laat zien wat er kan gebeuren. In het algemeen onderwerpen producenten zich aan de dwang van de classificatieformulieren. Dave Schram, de producent van Pietje Bell, bleek na aanvankelijke woede zelfs bereid bepaalde scènes uit de film te schrappen als die zaterdag maar op de televisie vertoond kon worden. Je bent alleen veilig als je de grootste gemene deler aan lulligheid presenteert. 

Het zijn trieste tijden. 

De Nederlandse audiovisuele industrie wordt gehinderd door een instantie die met vervelende kwalificaties komt als de creativiteit van de makers scherpe kantjes niet schuwt. Misschien wordt het tijd Kijkwijzer en Nicam mee te delen dat ze die formulieren kunnen steken op een plek waar de zon niet schijnt. Dan kun je misschien nog beter een strenge pater Jezuïet van honderd jaar terug  hebben als censor. Die bezat tenminste een culturele achtergrond en een ontwikkeling van jewelste. Stelletje charlatans. Met hun "wetenschappelijke vraagstelling". Laten we de kinderziel beschermen tegen deze dominees, deze zwarte zwaddernelen, deze grenzenstellers, deze fatsoensrakkers van onze tijd. 

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis.