Belastingontwijking: sprookje of waarheid?

Dat multinationals in Nederland te weinig belasting betalen, is een sprookje, hoorde ik afgelopen week iemand zeggen bij een radio-uitzending van BNR. Een verzinsel dus. Volgens de spreker betalen multinationals juist veel belasting in Nederland. Kwamen hier nieuwe feiten aan het licht? Het zou betekenen dat internationale instituties, vakbonden, journalisten, NGO’s en zelfs overheden het massaal mis hebben op basis van hun onderzoek naar belastingontwijking. Hoe kunnen feiten opeens sprookjes worden?

Verkiezingen en belastingontwijking Anno 2017 is het probleem van belastingontwijking door multinationals niet alleen bij veel mensen bekend, maar is het zelfs een belangrijk verkiezingsthema geworden. Dat was vier jaar geleden nog niet het geval. En wie verkiezingen zegt, zegt debatten. Niet alleen tussen politici, ook andere experts en belanghebbenden komen aan het woord in verkiezingstijd. BNR nieuwsradio organiseert een aantal debatten in het kader van het ‘Ondernemerskieskompas’, een initiatief van de radiozender en MKB Nederland.

Afgelopen week stond één van deze BNR-debatten in het teken van belastingen. Nou ja, debat… de sprekers waren het vooral met elkaar eens. Dirk-Jan Sinke van VNO-NCW en MKB-Nederland zat naast Jaap Bellingwout, hoogleraar Belastingrecht aan de VU én partner bij KPMG – alhoewel BNR die ‘nevenfunctie’ vergat te melden. (Lees in dit rapport meer over deze praktijk van dubbele petten ).

Multinationals betalen te weinig belasting – sprookje? De belangrijkste stelling luidde als volgt: Grote multinationale bedrijven betalen in Nederland te weinig belasting. Van de ruim 4000 (!) ondernemers die hadden gereageerd was een grote meerderheid – 70 procent – het eens met de stelling. Overigens is dat eigenlijk het echte nieuws.

Enfin, volgens KPMG tax partn… sorry professor Bellingwout is dit een sprookje waar men in gelooft, puur omdat het zo vaak is verteld. Hij meent dat de linkerflank van de politiek, ondersteund door NGO’s als Oxfam Novib en SOMO, er ‘een handje van’ hebben te beweren dat multinationals in Nederland te weinig belasting betalen. Volgens Bellingwout is er nooit écht goed gekeken en de jaarrekeningen ingedoken, anders hadden we allemaal allang geweten dat die bedrijven gewoon om en nabij het statutair tarief van 25% betalen.

Is dat zo? Laten we naar de feiten kijken.

Onderzoek naar effectieve belastingdruk van Nederlandse multinationals Nu werk ik als onderzoeker bij Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO), één van de organisaties die Bellingwout noemt. Vorig jaar rond deze tijd zat ik samen met mijn collega te spitten in een enorme Excel sheet waarin we de financiële data van 151 grote Nederlandse bedrijven over een periode van tien jaar hadden verzameld. Dit onderzoek naar de winstbelasting van Nederlandse multinationals werd door ons uitgevoerd in opdracht van FNV. Wat bleek? 93 grote beursgenoteerde bedrijven hadden een effectieve belastingdruk van 21,5%, en 58 niet-beursgenoteerde bedrijven net geen 18%.

FNV rekende daarna uit dat hierdoor elke werknemer jaarlijks minsten €200 meer belasting moet betalen. De effectieve belastingdruk is voor beide groepen bedrijven beduidend lager dan het statutaire tarief van 25%, dat in 2005 overigens nog op 31,5% lag. Want statutaire tarieven van winstbelasting dalen al jaren wereldwijd.

 

Nederland als doorsluisland – teveel cases om op te noemen Ook buitenlandse multinationals zijn in staat hun effectieve belastingdruk flink te verlagen via Nederland. Nederland wordt op grote schaal als doorsluisland gebruikt. Het is dan ook de grootste investeerder wereldwijd. Zo’n 80% van die investeringen verloopt via brievenbusfirma’s.

IKEA ontweek tientallen miljoenen aan belasting met behulp van een ontwijkingsconstructie in Nederland. Ook Google maakt gebruik van een doorsluisconstructie waarin miljarden door Nederland stromen en er een paar miljoen blijft hangen. Starbucks behaalt belastingvoordelen met expliciete goedkeuring van de Nederlandse overheid via een ruling die door de Europese Commissie als illegaal wordt bestempeld. Inditex , Eldorado Gold , Paladin , ASML , WE , Yahoo – Allemaal onderzoeken van organisaties en media die de jaarrekeningen indoken.

Ongelijkheid Die ontwijking is niet zonder gevolgen. Terwijl lonen dalen en winsten van multinationals stijgen, draagt de belasting over winst steeds minder bij aan de totale belastinginkomsten voor de overheid en draagt de werknemer via loonbe- lasting steeds meer bij. Dat geldt in Nederland maar ook in andere landen.

Geen sprookjes, maar feiten Kortom: Het is te makkelijk en zelfs kwalijk om de op onderzoek en feiten gebaseerde kritiek op multinationals die te weinig belasting betalen weg te zetten als ‘sprookje’.

Te meer omdat de belastingadviessector en het bedrijfsleven regelmatig cijfers rondstrooit – vooral wat betreft de hoeveelheid banen die Nederland zogenaamd per direct zou verliezen in het geval van strenger (en eerlijker!) belastingbeleid – vaak zonder achterliggende argumentatie, onderzoek, methodologie of aannames te publiceren. Maar dat is misschien iets voor een volgend opiniestuk.

We kunnen het oneens zijn met elkaar, zeker. Organisaties als SOMO doen onderzoek uit volle overtuiging dat een beter belastingsysteem noodzakelijk is voor een eerlijk, duurzaam en democratisch economisch systeem. Dat betekent echter niet dat we feitenvrije uitspraken of aanbevelingen doen. Ons onderzoek is gebaseerd op controleerbare bronnen en feiten en ja, we duiken echt de jaarrekeningen in.

Was het maar een sprookje, dan leefden we nog lang en gelukkig. Einde. In plaats daarvan moet er nog veel strijd geleverd worden om van belastingontwijking door multinationals geschiedenis te maken. Dat zoveel politieke partijen dat steeds meer inzien, is in ieder geval een goed teken.