Belastingdienst schond jarenlang wet op de privacy, gebruikte onterecht fraudestempel

De Belastingdienst heeft in de strijd met de wet geheime ‘fraudelijsten’ aangelegd en gebruikt waarop burgers zonder dat ze het wisten terecht kwamen na vage beschuldigingen of aanwijzingen. 270.000 mensen, waaronder minderjarigen zijn slachtoffer geworden van de praktijk die zeven jaar lang aanhield. Ze kwamen terecht in de Fraude Signalering Voorziening (FSV), een systeem waar geen wettige basis voor was. De gegevens werden bovendien te lang bewaard en bleken in bepaalde gevallen onjuist en niet actueel.

De Autoriteit Persoonsgegevens stelt dat de wet op ernstige wijze is geschonden door de Belastingdienst. “Vanzelfsprekend moet de Belastingdienst fraude aanpakken. Maar uit ons onderzoek blijkt dat de Belastingdienst fraudesignalen registreerde en gebruikte op een manier die absoluut niet is toegestaan. Onschuldige mensen zijn hierdoor gedupeerd”, verklaart Aleid Wolfsen , voorzitter van de Autoriteit die de misstand heeft onderzocht.

“Ruim een kwart miljoen mensen stond – vaak onterecht – veel te lang op deze fraudelijst zónder dat zij dit wisten. Daardoor konden ze zich niet verweren en konden ze zich ook niet van de lijst laten afhalen. Zo ontstond een gat in de rechtsbescherming. Veroorzaakt door de overheid, nota bene!”

De Belastingdienst kon FSV bijvoorbeeld raadplegen bij het beoordelen van belastingaangiftes en aanvragen voor toeslagen en bij het invorderen van schulden. De lijst bestond uit gegevens over meer dan een kwart miljoen mensen, waaronder minderjarigen. FSV was toegankelijk voor duizenden medewerkers van meerdere onderdelen van de Belastingdienst. De Belastingdienst gebruikte de zwarte lijst FSV van eind 2013 tot begin 2020, toen de dienst na publicaties hierover in opspraak raakte. De voorloper van FSV bestond al sinds 2001.

Op de zwarte lijst stonden allerlei signalen van (vermeende of bewezen) fraude, rijp en groen, van zowel binnen als buiten de Belastingdienst. Zoals meldingen bij Meld Misdaad Anoniem, meldingen van burgers en bedrijven (‘klikken’) en meldingen van andere overheidsorganisaties. Maar soms werd ook geregistreerd als bijvoorbeeld de gemeente iemands inkomensgegevens had opgevraagd. Dit had niks met mogelijke fraude te maken, maar die persoon kon dan tóch op de zwarte lijst terechtkomen.

De gevolgen voor de mensen die op de zwarte lijst stonden, waren ernstig. Doordat zij het stempel ‘potentiële fraudeur’ opgedrukt kregen, kregen zij te maken met intensief toezicht vanuit de Belastingdienst. Waardoor zij bijvoorbeeld lang moesten wachten op een besluit over een aangevraagde toeslag. En wat verregaande financiële gevolgen kon hebben, zoals een onterecht afgewezen persoonlijke betalingsregeling.

De Autoriteit wacht een reactie van de minister van Financiën af en bepaalt dat welke sancties genomen gaan worden.