Bedrijven worden door ISDS rijk op kosten van belastingbetaler

NUON wordt vattenfall. Met een prachtige commercial, moeder en dochter rijden elektrisch naar Zweden, maakte de energieleverancier haar naamsverandering in Nederland wereldkundig. De Zweedse energiereus heeft internationaal lang niet zo’n goede naam als de commercial ons wil doen geloven.

In 2011 wilde Duitsland de energiemarkt vergroenen en nucleaire energie uitfaseren (de beslissing werd genomen na de Fukushima-ramp). Vattenfall, ook actief in Duitsland, zag haar toekomstige winstverwachtingen dalen en klaagde Duitsland bij een internationaal tribunaal aan voor 5,1 miljard dollar (veel meer dan wat het bedrijf daadwerkelijk geïnvesteerd had). De uitkomst van deze ISDS (investor-state-dispute-settlement) zaak wordt ieder moment verwacht. Dat was niet de eerste keer dat Vattenfall in Duitsland een dergelijke claim indiende. Twee jaar eerder werd Hamburg aangeklaagd omdat ze hun milieuwetgeving aanscherpte. In 2011 werd de zaak geschikt, nadat de stad haar milieuplannen afzwakte.

Nieuw beleid ISDS geeft buitenlandse investeerders het recht om landen aan te klagen als nieuw beleid hun winsten negatief beïnvloedt. Is een investeerder ontevreden over nieuw beleid van het land waar hij investeert dan bepalen commerciële advocaten bij een internationaal tribunaal of de investeringsbelangen worden geschaad en wordt een schadevergoeding vastgesteld. De staat kan hier niet tegen in beroep en betaalt uit publieke middelen – lees de belastingbetaler. Het systeem is alleen toegankelijk voor investeerders: staten kunnen geen claims indienen. Het hele proces en de uitkomsten blijven achter gesloten deuren.

Onderzoek na onderzoek toont aan dat er een zogenaamd ‘chilling effect’ ontstaat: andere landen stellen bijvoorbeeld milieubeleid uit, uit angst voor een dergelijke claim. Zelfs als de staat een zaak wint, verliest het: de kosten van een zaak zijn aanzienlijk.

TTIP In 2016 gingen er in heel Europa, ook in Nederland, vele tienduizenden mensen de straat op om te protesteren tegen het handelsverdrag met de Verenigde Staten (TTIP), met name tegen de ISDS-clausule die in het verdrag zou worden opgenomen. Meer dan drie miljoen Europeanen tekenden het burgerinitiatief tegen TTIP. Het verdrag is inmiddels op de lange baan geschoven.

Daarmee is het probleem nog niet opgelost: Nederland heeft op dit moment investeringsverdragen (met ISDS) getekend met bijna 100 landen. Daarnaast is Nederland lid van het Energy Charter Treaty, wereldwijd het meest gebruikte verdrag op basis waarvan energiebedrijven schadeclaims ter waarde van tientallen miljarden tegen overheden hebben uitstaan.

Eyeopener In navolging van de zaak tegen de Duitse staat zal niets Vattenfall in de weg staan om de Nederlandse staat aan te klagen als we de nodige beleidsaanpassingen doen om de Parijs-doelstellingen te halen. Daarom zijn honderden Europese organisaties een nieuwe campagne begonnen om voorgoed te stoppen met ISDS. Meer dan een half miljoen Europeanen ondersteunen deze campagne, en dat aantal groeit ieder dag. De Nederlandse overheid heeft inmiddels door dat ISDS problematisch is en presenteerde onlangs een nieuw model-investeringsverdrag. De aanpassingen gaan echter niet ver genoeg om zulke zaken tegen te gaan. Hopelijk is NUON’s naamverandering een eyeopener. Investeringsbeschermingsverdragen die onze klimaatdoelstellingen kunnen tegenhouden zijn niet meer van deze tijd.

Cc-foto: Jens-Olaf Walter