Cultuurmarxisme is een hersenspinsel

“Waarom heeft de EU-elite het leerstuk van de open grenzen heilig verklaard?” vraagt de van de site Opiniez bekende Rutger van der Noort. Dr. Thierry Baudet tweet het antwoord: “Omdat de Europese Unie een cultuurmarxistisch project is dat tot doel heeft de vernietiging van de Europese beschaving.”

Het is zo langzamerhand bon ton geworden om af te geven op de EU en al hare werken, maar je bent van het pad af als je daar de cultuurmarxistische toeleg achter zoekt om de Europese beschaving te vernietigen.

Geheide christendemocraat Robert Schumann, die algemeen gezien wordt als de grondlegger van de Europese eenwording, was een vroom katholiek en een geheide christendemocraat. Dat gold ook voor de meeste ministers die in 1957 het verdrag van Rome ondertekenden. De vrucht daarvan was de Euromarkt, die via verschillende stadia uitgroeide tot de Europese Unie. De nieuwe fundamenten werden in 1991 gelegd tijdens de fameuze conferentie in Maastricht, waar de CDA-er Lubbers als gastheer optrad. De Duitse christendemocraat Helmut Kohl speelde er een wezenlijke rol. Hij ging akkoord met de invoering van de euro omdat dit het net verenigde Duitsland voor goed aan de overige Europese landen zou vastklinken. De Franse president François Mitterrand vreesde dat het nieuwe Duitsland anders te machtig en te eigengereid kon worden. Alles werd op papier gezet in het Verdrag van Maastricht dat in 1997 later met het Verdrag van Amsterdam werd aangevuld. Veiligheid en open grenzen spelen daarin een hoofdrol.

Afdingen Je kunt een hoop afdingen op de Europese Unie. De organisatie met zijn hoofdrol voor de raden van regeringsleiders en ministers, is niet democratisch genoeg. Ze zijn in Brussel zo vlug als een slak op een teerton. Men laat in de besluitvormingsprocessen teveel de oren hangen naar particularistische belangetjes zodat bijvoorbeeld de stofzuigerindustrie dankzij een slimme lobby een maximum weet te verbinden aan de kracht van de motoren in deze huishoudelijke apparaten, terwijl de coiffeurs hun zin kregen met een gedetailleerd kappersbesluit. Ondertussen is er van een gezamenlijk buitenlandbeleid geen sprake. De kosten voor de eurocrisis zijn vooral op het bordje terecht gekomen van de kleine man in de zuidelijke lidstaten. Het “draagt elkanders lasten” is bepaald niet van toepassing gebleken bij de aanpak van het vluchtelingenprobleem. Allemaal tot je dienst. Maar een cultuurmarxistisch project? De vernietiging van de Europese beschaving?

Ongefundeerde beschuldiging Dankzij Europese programma’s zoals Erasmus maken studenten uit alle lidstaten kennis met hoger onderwijs elders op het continent. Daar wordt massaal gebruik van gemaakt. De Europese Unie subsidieert het behoud van lokale tradities en streektalen. Ze ondersteunt de filmindustrie. Ze zet in op inter-Europese culturele samenwerking. Je kunt de budgetten magertjes vinden, zeker in vergelijking met wat er naar het landbouwbeleid gaat, maar als de EU iets níet doet, dan is het bijdragen aan de ondergang van de Europese beschaving. Dat is gewoonweg een krankzinnige en ongefundeerde beschuldiging. “Demoniseren”, zou de vergoddelijkte Pim Fortuyn dit noemen, die steeds meer de Johannes de Doper lijkt te zijn van de nieuwe Verlosser in de Nederlandse politiek.

Frankfurter Schule ‘Cultuurmarxisme’ en ‘cultuurmarxistisch’ zijn termen die je aan de uiterste rechterzijde steeds vaker tegenkomt. De door Anders Breivik op het internet her en der gejatte en aan elkaar geplakte teksten staan er bijvoorbeeld vol mee. Ze duiden een in die kringen ontstaan hersenspinsel aan, waarmee men de eigen samenzweringstheorieën samenhang probeert te geven. Meestal zijn ze gebaseerd op een verkeerd begrip van de hoofdwerken uit de kring van de Frankfurter Schule. Dat is een kring van filosofen, psychologen, sociologen, historici en andere geleerden uit de eerste helft van de twintigste eeuw, van wie Theodor Adorno en Max Horkheimer de bekendste zijn. Ze formeerden zich rond het Institut für Sozialforschung, dat in 1933 door de nazi’s gesloten werd. In dat instituut kwam een kritische theorie tot ontwikkeling die bedoeld was als een instrument om de samenleving te analyseren zodat de essentie en de achterliggende krachten werden blootgelegd. Zo’n beetje het bekendste boek uit de Frankfurter Schule is Theodor Adorno’s Autoritaire Persoonlijkheid. Daarin komt voor de F-schaal, een test om vast te stellen of je bevattelijk bent voor een fascistische manier van denken en leven. Adorno en zijn geestverwant Horkheimer wezen er bovendien op dat Auschwitz net zo goed een product is van de Verlichting, zodat het niet verstandig is die kritiekloos te omhelzen met het accent op kritiekloos.

De meeste sociale wetenschappers werken met geheel andere theoretische benaderingen. Toch beschouwen zij de leer van de Frankfurter Schule als een serieus alternatief dat op tal van terreinen verdiensten heeft en interessante inzichten biedt, ook al hebben die hun aanvechtbare kanten.

Bizarre gedachte Dat het Berlaymont paleis, hoofdkwartier van de EU in Brussel, overlopen wordt door aanhangers van de Frankfurter Schule is een bizarre gedachte. Al die bestuurskundigen en economen hebben er hoogstens eens college over gehad of er tentamen in gedaan op basis van secundaire literatuur.

Gramsci Een andere intellectuele duivel die je bij extreem rechts ziet opduiken is Antonio Gramsci. Dat is een grondlegger van de Italiaanse Communistische Partij, die door Mussolini van 1924 tot 1937 werd gevangen gehouden. Kort na zijn vrijlating overleed hij. Gramsci heeft tijdens zijn detentie enorm veel geschreven. Zijn aantekeningen zijn na de Tweede Wereldoorlog gepubliceerd en beleefden in de jaren zestig en zeventig een zekere populariteit in radicaal linkse kring omdat Gramsci’s marxisme lang niet zo rigide en ijzerenheinig was als de officiële communistische leer van die dagen.

Gramsci en de onderzoekers van de Frankfurter Schule hebben gemeen dat de cultuur in het brandpunt van hun belangstelling stond en de economie in mindere mate. Zij ontwikkelden dan ook allerlei theorieën over de werking daarvan. De gedachte dat populaire cultuur grof gezegd de massa verdooft (en daardoor afhoudt van de klassenstrijd om het ouderwets te zeggen) komt uit hun kokers. Wie nu moet denken aan rants over de publieke omroep met zijn Boer Zoekt Vrouw, zijn zogenaamde verzwijgcultuur, zijn staatsjournaal en zijn verschilligheid, heeft recht op een fijn glimlachje. Inderdaad…

Maar terzake: niet valt in te zien hoe een tamelijk marginale wetenschappelijke theorie en het werk van een goeddeels vergeten Italiaanse denker een cultuurmarxisme kunnen baren dat de Europese beschaving wil vernietigen. En dan is het nog zachtjes gezegd. Als het de Frankfurter Schule ergens om te doen was, dan juist het redden van de Europese beschaving omdat zij inzagen dat die de kiemen van haar eigen vernietiging in zich droeg. En inderdaad, in de jaren veertig van de vorige eeuw heeft het weinig gescheeld.

Hoe dan ook: cultuurmarxisme is een hersenspinsel dat buiten de samenzweringstheorieën van extreemrechts niet bestaat. Er zijn wel aanhangers van de Frankfurter Schule en bewonderaars van Gramsci, maar die trekken in Brussel heus niet aan de touwtjes.

Toch is het zorgelijk om te beseffen dat een fabulant die zijn publiek voorhoudt dat de EU erop uit is om de Europese beschaving te vernietigen, volle zalen trekt. Deze zondag kon Baudet melden dat zijn Forum inmiddels op zeven virtuele zetels staat.

Het wordt je koud om het hart. Ik moest denken aan een interview dat ik lang geleden heb gemaakt met professor Kurt Martin, ontwikkelingseconoom, die zijn loopbaan op het Institut fur Sozialforschung begon. Martin, die – vertrouwde hij me toe – eigenlijk Kurt Mandelbaum heett,e was ook nog jood. In 1933 kon hij net op tijd uit Frankfurt en Duitsland ontsnappen. Een huis heeft Martin nooit meer willen hebben. Hij huurde kamers en bij vrienden in alle werelddelen had hij geperste broeken en gesteven overhemden gelegd. “Bezit maakt immobiel”, zei professor Martin.