Baudet, de toeslagenaffaire en het gif van populisme

Bij Kee & Van Jole zouden we het hebben over de toeslagenaffaire, het onderzoek van het parlement naar het weerzinwekkende gedrag van de Belastingdienst bij het onterecht terugvorderen van vergoedingen die mensen ontvingen voor kinderopvang. Die ochtend werd minister Van Ark aan een verhoor onderworpen over hoe de staat het leven van onschuldige burgers in de vernieling had geholpen. Ze was bedeesd als een tiener die vanwege het slopen van een bushokje voor de rechter verschijnt. Vol berouw, inkeer en vooral ook angst voor het vonnis, betuigde ze haar spijt: “Als ik toen geweten had…”

We kwamen op de radio niet toe aan dat verhoor omdat de politieke puber Thierry Baudet, die net zo verslaafd aan media is als de media aan hem, pal voor de uitzending een brisant filmpje online zette waarin hij iets aankondigde. Al is de term brisant niet meer op z’n plaats want zijn Forum is inmiddels zo’n oorverdovend slagveld dat het alleen nog wachten is op de allesverzengende atoombom.

Dus spraken we op de radio over Baudet, Baudet en Baudet. Een luisteraar klaagde dat het niet over de toeslagen ging en ik moest haar gelijk geven. Zoals ieder weldenkend mens zich stoort aan alle aandacht die naar Baudet uitgaat. En vervolgens snel nog even checkt wat die rare gast nu weer gedaan heeft. Ik ben net zo. Sommige mensen komen de dag niet door zonder lijntje cocaine, anderen volstaan met de euforie die de digitale crack van Twitter biedt. Allemaal zijn we verwikkeld in het eeuwige gevecht tegen de gevreesde saaiheid.

Toch liggen de toeslagenaffaire en Baudet dichter bij elkaar dan je zou denken. Het schandaal bij de Belastingdienst is het gevolg van een zucht naar ‘hard aanpakken’, ‘keihard optreden’, ‘uitroeien met wortel en tak’, ‘targeting’ en meer van dat soort spierballentaal. Kortom: zero tolerance!

Zero tolerance werd in de jaren negentig geïntroduceerd door de toenmalige burgemeester van New York, Rudolph Giuliani. Ja, dat is dezelfde als de gek die nu de advocaat van Trump is en bijvoorbeeld een persconferentie organiseerde bij een tuincentrum. Indertijd was er al forse kritiek vanuit progressieve hoek op het beleid om torenhoge boetes uit te delen aan mensen die bijvoorbeeld schuin de straat oversteken maar dat tegengeluid vond amper weerklank. Net zo min als geluisterd werd naar critici die er op wezen dat zero tolerance weliswaar lekker kordaat klinkt maar dat er geen enkel bewijs is dat het ook echt werkt. Stelletje theedrinkers.

In Nederland werd zero tolerance gepopulariseerd door de eerste populist van de eeuw: Pim Fortuyn. Verpakt in termen als daadkracht, aanpakken en meer van dat soort smakelijke kletskoek. Rita Verdonk maakte er vervolgens ‘regels zijn regels’ van en werd prompt in de peilingen gezien als de nieuwe premier. Terwijl je geen groot logisch denker hoeft te zijn om door te hebben dat zero tolerance neerkomt op het uitschakelen van je verstand. Iedereen die een beetje nadenkt weet ook dat het toepassen van zero tolerance altijd leidt tot onschuldige slachtoffers. En kijk, daar zijn ze in het toeslagenschandaal, de duizenden mensen wiens leven werd verwoest omdat ze een kleine vergissing begingen. Want zero tolerance.

Baudet is een clown, zoals Giuliani, zoals Trump, zoals alle populisten. Ze zorgen voor permanent spektakel waar we allemaal graag naar kijken, al is het maar omdat we er dan duidelijk onze afkeer van kunnen laten blijken. Maar in dat spektakel zit gif en dat is ongekend besmettelijk. Het dringt het gezond verstand binnen zonder dat je er erg in hebt. Annabel Nanninga bijvoorbeeld, die vandaag een hele pagina in de Volkskrant krijgt als redelijk alternatief voor Baudet, verdiende een paar jaar terug nog de kost als columnist door zich vrolijk te maken over het verdrinken van vluchtelingen. Dat zou ze nu natuurlijk niet meer doen, dat was ironie, klinkt het excuus. Maar kijk, twee weken terug stemde de Tweede Kamer in met een motie van FvD die het redden van migranten uit zee strafbaar stelt. Nanninga heeft geen ironie meer nodig om in haar vuistje te lachen, haar club bepaalt inmiddels gewoon de wetten, maakt het uit het water halen van mensen die verdrinken strafbaar. Het veroorzaakt geen enkel rumoer meer. Het is het nieuwe normaal. Zo werkt gif.

Zo hoeft het niet altijd te gaan. De val van Baudet kwam weliswaar door de nazi-apps maar begon eigenlijk met iets anders. De nazi-associaties waren er immers altijd al geweest, de media maalden er nooit om. Baudet bleef overal welkom met z’n frisse koppie. Het tij begon pas te keren toen hij zich inliet met de anti-vaxxers en viruswaanzinnigen. Toen werd hij ineens als gek en gevaarlijk beschouwd. Waarom is anti-vaxx gevaarlijker dan racisme? Omdat die lui overduidelijk van het padje zijn en niemand iets met hen te maken wil hebben? Of omdat de gemiddelde journalist in Nederland persoonlijk niets van racisme te vrezen heeft maar wel van het coronavirus? Ik weet, het klinkt banaal maar soms zie je pas hoe schadelijk iets is als je zelf met de consequenties ervan geconfronteerd wordt. De zo heilzaam geachte zero tolerance ging ook plots in de ban toen Grapperhaus zelf op overtreding van de coronaregels werd betrapt. Toen was het ineens toch wel te streng.

Straks zijn de verhoren voorbij, er verschijnt een rapport, een politiek schuldige wordt aangewezen en de media maken een spannende dag van de vraag of er koppen gaan rollen. Hoppa, spektakel en het is voorbij. De volgende dag dient zich alweer een nieuwe rel aan en wordt alles vergeten. Op naar het volgende drama. Dat het toeslagenschandaal het resultaat is van populistisch denken zal niet in het rapport staan. De daders hebben het zelf ook niet door, zoals een puber niet weet waarom hij een bushokje sloopt.

Populisme is een gif dat de politiek, het publieke debat en de samenleving verziekt en slachtoffers maakt. Keer op keer. De enige manier om dat te voorkomen is door het te behandelen als gif, als een viruswaanzinnige. Kortom: zero tolerance.