Code zwart: artsen, automonteurs en ethiek

Wie er recht heeft op een ic-bed is een keuze die een beroepsgroep alleen nooit kan en mag maken. Het kijken naar leeftijd, en zo beslissen over leven en dood, is een morele weg die met veel zorgvuldigheid moet worden bewandeld. Net zoals gedaan is bij andere ethische vragen. Euthanasie, abortus en de doodstraf zijn ook niet overgelaten aan de experts of betrokkenen binnen een vakgebied. Het maken van legitieme morele afspraken behoort toe aan de gemeenschap en heeft een wettelijke basis nodig die verder gaat dan de specialistische normen en waarden van een beroepsgroep.

De gedachte dat artsen en ethici tot een zorgvuldige keuze zijn gekomen bij het opstellen van het draaiboek, met een zwart scenario bij een beddentekort op de ic’s, is een versimpeling van de werkelijkheid. Vertrouwen geven aan de mensen die er verstand van hebben, dat is de drogreden en valkuil. Alsof ethiek een alleenrecht is van vakdeskundigen binnen een branche. Het is ook een glijdende schaal die de democratische werking en de kracht van wetgeving ondermijnt.

U heeft er verstand van, u bent een arts, dus u heeft gelijk. Dat is toch wel een drogreden uit de oude manipulatieve doos. Dan gaat het meer om de titel van een persoon dan om geldige en juiste argumenten. Leeftijdsdiscriminatie is zo in de ongeschreven wet gekropen, binnen een pandemie met beddentekort en met discussies over dor hout. Waarbij eerdere bezuinigingen en privatiseringen het aantal bedden al hebben gedecimeerd. Was dat toen ook een morele keuze?

De centrale vraag is: waarom heeft iemand van 25 meer recht op een ic-bed dan iemand van 65? Wie maakt dat uit en mag het wel? Ik moet denken aan de automonteurs en de APK-keuring. De APK-keuringsplicht is vastgelegd in artikel 72 van de Wegenverkeerswet 1994. Een in Europa wettelijk verplichte keuring ter bevordering van de verkeersveiligheid. Stel je eens voor dat automonteurs zelf keuzes gaan maken en in draaiboeken vastleggen of een oude of jonge auto weer op de weg mag. Zonder dat er gekeken is, in het parlement, naar wat wij als samenleving, moreel aanvaardbaar vinden als het gaat veiligheid, gezondheid en milieu.

Wel of geen gordels om, laat de politiek dit over aan de automonteurs, want zij hebben er verstand van? Of seks met minderjarigen, wie gaan daar over, psychologen misschien? Milieubelasting, daar zijn ook deskundigen in beeld. En zo zijn er voor ieder ethisch vraagstuk specialisten. Standrechtelijke executie, dat laten we voortaan aan de militairen over in het leger, net zoals martelen om essentiële informatie te krijgen over het verijdelen van aanslagen waar duizenden mensen bij omkomen. Ze hebben er verstand van en er over nagedacht.

De ethiek vliegt zo uit de politiek. Zo is namelijk een maatschappelijk debat over euthanasie onnodig want levensbeëindiging behoort toe aan de artsen die er dag en nacht mee te maken hebben. Of de uitstoot van giftige stoffen kunnen we best overlaten aan de industrie.

Weg collectieve besluitvorming, de democratie is niet meer dan het vastleggen van meningen van deskundigen zonder dat er naar meer variabelen wordt gekeken bij ieder maatschappelijk thema. De moraal van de specialistenbranche is leidend. Is dit het nieuwe normaal binnen de ethiek? Een mens is natuurlijk geen auto en een arts geen keurmeester, maar toch blijft het de vraag of het verstandig is morele uitgangspunten en standpunten alleen neer te leggen bij de deskundigen uit een branche of vakgebied.

Juist binnen een democratische rechtsstaat is het essentieel om verder te kijken, te praten en te argumenteren dan alleen vanuit één variabele of vanuit één visie van een beroepsgroep. Er is geen reden om te twijfelen aan de morele uitgangspunten van artsen. Een arts heeft de morele verplichting om er alles aan te doen wat in zijn vermogen ligt om een patiënt te helpen. Dat is zijn taak. Het is een kwestie van de morele regels opvolgen. Of iemand een massamoordenaar of een heilige is mag niets uitmaken, net zo min of hij zwart of wit is of man en vrouw. Wanneer en waarop mag een arts discrimineren?

Er komen twee mensen binnen op de laatste plek op de ic-afdeling. Twee mensen, een zwarte man en een witte vrouw van allebei 45 jaar met gelijke kansen. U heeft niet de juiste kleur, sorry maar zo staat het in het draaiboek. Dat mag niet. Discriminatie. U heeft niet de juiste leeftijd, is dit geen discriminatie? Niemand zal een draaiboek maken waarin staat dat een kleur of sekse de voorkeur krijgt. Waarom dan wel afwijzing op basis van leeftijd? Omdat jaren tellen en religie niet, is het wat simpele antwoord waarbij de mens als uniek wezen met een eigen keuze wordt weggezet als te oud of nog jong genoeg om te leven.

Hoor eens, roepen de artsen in koor – vinden zij trouwens allemaal wel hetzelfde? – het gaat bij leeftijd om het recht op een lange levensduur. Een jongere heeft net zoveel recht op een lang leven als een oudere. Dat klinkt moreel verheffend maar wie heeft dit bepaald, in welke 10 geboden van de artsenwet staat dit gebeiteld? Over welk recht hebben zij het dan, waar is dit vastgelegd en waarom zou dit “recht” moeten gelden? Zijn de geboden van artsen die verder willen kijken dan genezen wel een absoluut gegeven, die leidend zijn tot een opgelegde ethiek bij keuzes over leven en dood?

Ik pleit voor een meer zorgvuldige maatschappelijk discussie waarbij het thema vanuit diverse disciplines en vragen wordt bekeken. Met uiteindelijk het vastleggen van de collectieve uitkomst zoals we dit ook bij abortus en euthanasie hebben gedaan. Want waarom alleen kijken naar het aantal te winnen levensjaren, is kwantiteit dan altijd leidend, waarbij kwaliteit van leven verdrongen is? Mogelijkerwijs kiezen wij voor verdiende levenspunten waarbij iemand van 70 meer recht heeft op zijn nog te voltooien leeftijd dan een jongen van 15. Of is de kwaliteit van leven van iemand op zijn 50ste groter en van meer waarde dan degene die net stappen zet op zijn 25ste binnen de samenleving van gelijken. Heeft een mens na 40 jaar pech en noodlot niet een groter recht om iets van het goede leven terug te krijgen dan de miljonair van 35 die alles al heeft gehad?

Kortom, wie mag keuzes maken die toebehoren aan het individu? De individuele integriteit, de vrije keuze en fundamentele rechten stoppen niet op je 80ste waar je verwachting ook nog 9 jaar te leven is. Zelfbeschikking zonder dwang. Wanneer een handelen of niet-handelen duidelijk schade toebrengt dan is dit niet toelaatbaar, ook niet voor artsen. Een rechtvaardige behandeling dient het uitgangspunt te blijven, ongeacht of je 1 of 100 bent. De morele uitgangspunten van artsen in een draaiboek kunnen de wettelijke rechten nooit opzij schuiven. Discussie, instemming en vastlegging blijven essentieel.

Bij het kiezen voor het laatste bed op de ic gaat het om de plichtethiek van de arts om voor zijn patiënten te zorgen, hij is geen God of president die een bed toewijst. Het doel heiligt niet het middel en daarom is het van belang gevolgenethiek en deugdethiek in ogenschouw te nemen bij de discussie. Welk gedrag vinden wij het meest aanvaardbaar en wat zijn en blijven goede bedoelingen, zonder wanen van de tijd die in haast zijn genomen?

Discriminatie op leeftijd is mogelijk een amorele of zelfs immorele brug te ver, net zoals weigeren van een bed omdat iemand een bepaald geloof, sekse of een huidskleur heeft. De weg van de persoon zelf laten kiezen, ligt voor het morele oprapen. Een donorcodicil voor andere keuzes. Wil ik na mijn 75ste mijn leven opgeven om een ander van beneden de 45 een bed te geven? Die vraag mag de arts niet beantwoorden, laat kwaliteit van leven nooit verbonden zijn aan leeftijd.

De mens beslist als hij de mazzel heeft het laatste bed te krijgen. We kunnen natuurlijk ook als samenleving het aantal bedden in ziekenhuizen en het daarbij behorende personeel vergroten. Daar gaat de politiek over. Dat laten we toch ook niet bepalen door artsen? Uiteindelijk beslist u zelf over de kwaliteit van uw leven.