Artikel 23 en mijn ervaringen met orthodox bijzonder onderwijs

In de afgelopen jaren heeft in mijn werk het losbreken uit de orthodoxie in een maatschappelijke context centraal gestaan en niet zozeer de milde secularisatieprocessen die mensen ook kunnen doormaken. Als klokkenluider en activiste onderzocht ik behoorlijk extreme stromingen die haaks staan op mensenrechten vandaag de dag – met name kinder- en vrouwenrechten. Het zijn losbreekprocessen die gepaard gaan met grote opofferingen voor het individu. Tot nu toe bleef ik bewust weg uit het publieke debat over religieus, c.q. bijzonder onderwijs. Maar nu wordt het tijd om mijn bedenkingen daarbij te delen.

Mooie ervaringen en integriteitsschendingen 

Religieus oftewel bijzonder onderwijs in Nederland heb ik altijd een heel ingewikkeld thema gevonden, vooral omdat het in mijn geschiedenis gepaard gaat met zowel een aantal mooie ervaringen, als met grote integriteitsschendingen die hebben geleid tot existentieel verlies van vooralsnog biologisch geen kinderen hebben. 

Concreter: nog altijd ben ik blij met de enorme hoeveelheid Joodse lessen uit die tijd. Die kennis stelt me immers in staat om te kiezen wat bij mijn blauwdruk past. Zonder kennis is er geen basis om keuzes te maken. Adequate kennis wordt onderschat. Dat is terug te zien bij mensen die bijvoorbeeld op latere leeftijd teruggrijpen naar hun transgenerationele, religieuze wortels, vanuit een bijna infantiele, melancholische en romantische staat van zijn. 

Op het Cheider (de enige orthodox-Joodse school die we hebben in Nederland) had ik dertien uur Joodse les per week en ongeveer driekwartier gebed per dag. Het waren slopende dagen, van half negen tot half zes en eenmaal thuis na zessen, dealde ik met een blok aan mijn been. Een blok van de diverse vormen van dwang, gevaar en ernstige zorgen. Van buitenaf was het blok zowel zichtbaar als onzichtbaar. En gemiddeld genomen, werkte ik onder die omstandigheden toch tot diep in de nacht de bakken met huiswerk weg, om de volgende dag weer te kunnen presteren. Ik deed het met uiterste precisie en toewijding, op weg naar een betere toekomst. Hoe dan ook, veel van die lessen noem ik vandaag de dag nog altijd pure rijkdom. 

Een voorbeeld van zo’n mooi filosofisch werk is Pirkei Avot. Het laat iemand diep nadenken over de grijze gebieden die het leven biedt en hoe te handelen vanuit moraal, ethiek en integriteit. Het verveelt nooit: eindeloos vanuit de meest oprechte intenties kunnen bomen over hoe mensen wel kunnen deugen. Ik deed dat toen niet aan de hand van wat qua denkprocessen ‘goedgekeurd’ werd en ‘heurde’, maar aan de hand van mijn interne kompas. Schriften pende ik vol met overpeinzingen à la Marcus Aurelius. Ik heb ze nog lang bewaard. Zo bestaan er gaming nerds en thinking nerds zoals ik. Toen al werden de zaadjes voor wat later de The Integrity Talks en integrity consults zouden worden, gepland.

Daarbij is mijn ervaring met de hechte groep meiden op die school ook behoorlijk bijzonder. Jaar in jaar uit vormden we een groep, voorbij of we het eens waren met elkaar, elkaar aardig vonden, of elkaar echt kenden of niet. We deelden een identiteit in een hermetisch afgesloten bubbel. Er was een soort liefde op zielsniveau waar geen goede rationele verklaring voor was. Erkenning, transgenerationele overleving en wereldvreemde loyaliteit zijn de enige rationele kreten waar ik op kom, maar die dekken de lading niet. Het gevoel is erg moeilijk over te brengen. Een soort van schakel waarmee ik magnetisch verbonden werd middels interactie, ook wanneer ik niet te spreken was over de persoon in kwestie, of het fundamenteel niet eens was over iets.

De integriteitsschendingen behoeven verder geen uitleg: schadelijke traditionele praktijken faciliteren, wegkijken, zaken onder het tapijt schuiven, civiele hulpinstanties buiten de deur houden, machtsstructuren, dogma’s, brainwash en meer. Ook werd er bijna automatisch een gehalte stockholm-syndroom bij integriteitsschendingen in stand gehouden. 

Met zo’n achtergrond heb ik recht van spreken en zoek ik de confrontatie op om tot verandering te komen – letterlijk alleen om wel willen deugen te ondersteunen. Een taak die ik als enfant terrible mezelf overigens ook zou hebben gegeven als ik wel kinderen had gehad. Want verandering in dit kader is té belangrijk om niets te doen. Iemand van de groep moet het doen, met de beste intenties van dien. Geliefd of gehaat, tenminste geloofwaardig. 

Belangen van het kind en implicaties op de maatschappij

Een mening vormen rondom bijzonder onderwijs wilde ik echter niet louter op basis van een persoonlijke geschiedenis en de verhalen om me heen. Ik wilde niet te snel conclusies trekken aan de hand van verwondingen en emoties. Want laat duidelijk zijn dat als er één iemand is die vanuit emotie tegen bijzonder onderwijs zou moeten zijn, dan ben ik het wel. Nu heb ik vanuit de ratio dit soort scholingssystemen kunnen bestuderen. 

Uit dit eigen onderzoek trok ik de volgende conclusies: de meest genoemde voordelen van bijzonder onderwijs zijn de sterke identiteitsvorming die gecultiveerd wordt, de veiligheid die segregatie biedt (de hermetisch afgesloten bubbel, oftewel het gemeenschapsgevoel) en de persoonlijke aandacht bij het onderwijs – vaak met goede resultaten zoals grote slagingspercentages als gevolg. Jammer genoeg worden kinderen met bepaalde religieuze wortels nog altijd publiekelijk op openbare scholen gepest of anders bejegend. 

Wat vaker vanuit de ouders komt, is dat de school een verlengde moet zijn van de denkbeelden en leefwijze thuis. De vraag is of dat waar is in het kader van kinderrechten. En of de eerder genoemde voordelen afwegen tegen alle nadelen waar we als collectief op kunnen komen, die in het huidige publieke debat niet meer expliciet benoemd hoeven te worden. Zo vindt de meerderheid van de Nederlanders dat artikel 23 van de Nederlandse Grondwet, dat ruim een eeuw oud is en de vrijheid van onderwijs regelt, onder de loep genomen moet worden. Beweegredenen gaan over de belangen van het kind en de implicaties op de maatschappij.

Governance blijft een significant probleem

Kijk, het eerlijkste antwoord is dat ik in de huidige staat van onze maatschappij geen enkele oplossing toereikend vind. Bekijk ik de kwaliteit en kwantiteit van de voor- en nadelen van bijzonder onderwijs, oftewel de inhoudelijke zwaarte en de aantallen die tegenover elkaar afgestreept kunnen worden, dan kom ik echter tot de conclusie dat publiek onderwijs het beste is. Dat zit zo:

Governance is gewoonweg niet mogelijk bij religieus, bijzonder en thuisonderwijs. Voorbeeld: dogma’s en brainwash zoals dat homoseksualiteit volgens God verboden en strafbaar zou zijn, vallen niet te onderscheppen, omdat ze mondeling worden overgedragen en op psychologische wijze in een kind geprogrammeerd worden – soms liefdevol en soms uiterst hardnekkig, met psychologische mechanismen die vergelijkbaar zijn aan coercive control en narcisme. Er ontstaan op latere leeftijd verknipte denk- en leefwijzen, dus een botsing tussen de algemeen geldende normen, waarden en wetten van een land en wat er vanuit de bubbel toen is overgedragen. Wat algemeen geldt, kunnen we gezamenlijk nog enigszins kneden. Wat er in de bubbel wordt overgedragen, is statisch.

Ander voorbeeld: governance is niet alleen of iemand (bijvoorbeeld docent of bestuurder) een strafblad heeft, of vlekkeloos een verklaring omtrent (goed) gedrag (VOG) kan bemachtigen. Het gaat ook om zaken zoals de verantwoordelijkheid nemen en bij verkeerde, bestuurlijke beslissingen met grote impact op mensenlevens, het falen erkennen en proactief vertrekken. Of wanneer iemand zich schuldig heeft gemaakt aan verkeerd gedrag, bijvoorbeeld iemand te chanteren door religieuze erkenning tegenover seksuele handelingen te zetten, het falen erkennen en proactief vertrekken. 

Governance gaat vaak over toxische zaken die nog altijd amper tot niet aantoonbaar gemaakt worden en waar het domein van wet- en regelgeving vrijwel niets in kan betekenen, of uiterst beperkt. Zaken die kinderen overdraagbaar toxic kunnen maken. Ik zeg: die hen kunnen verzieken.

Een school, of in het geval van thuisonderwijs persoon, kan z’n best doen om te verbeteren en te veranderen, maar de vraag is of dat mogelijk is. Is het niet dweilen met de kraan open en het onnodig bemoeilijken van zaken die voorkomen konden worden? Hoort het bovendien nog bij deze tijd? 

Ik heb er een hard hoofd in, ook in het geval van bijvoorbeeld het Cheider. Ik gun hen hun redelijk verse, vrouwelijke decaan boordevol ambitie en energie. De kinderen op school zie ik een beetje als mijn kinderen, al is het niet rationeel uit te leggen en is er geen biologische of ideologische verwantschap. Met de verbeteringen door ‘te leren van de fouten uit het verleden’ blijft governance nog altijd een significant probleem en zie ik niet hoe governance volledig op orde kan komen. Als het wel kan, toon maar aan. Maar nogmaals, vooralsnog zie ik niet hoe. 

Belangrijker is dat ik ons in collectieve zin een maatschappij gun waarin klaslokalen djellaba’s en zwarte hoeden samenbrengen, zonder dat ze hoeven in te leveren op hun menselijke waardigheid. Inclusiviteit, zonder letterlijke en figuurlijke muren tussen wij en zij. Vanuit respect en liefde het ergens fundamenteel niet over eens kunnen zijn en daarmee kunnen leven. Dat is nogal een leerproces. Vooralsnog lijkt dat op grote schaal een utopie. 

Het meest gehoorde argument is dat de eigen identiteit zal worden bedreigd. Ik denk dat die vrees onzin is en er pas sprake van is wanneer het niet past bij de persoon in kwestie. Maar bij wie djellaba’s en zwarte hoeden past, zal klassikale samenkomst geen probleem moeten zijn. Daarbij, identiteit, cultuur en mentaliteit dienen ondergeschikt te zijn aan humaniteit. 

Voorlopig blijven we ons licht op dit thema schijnen. Ik zal de reacties op mijn bedenkingen met interesse lezen. 

cc-foto: slckgc