Armoede is 'big business'

Een gewone wijk. Ergens in de randstad. Een raster van lanen, dreven en paden. Aan de randen van de wijk, sociale woningblokken met verwaarloosde balkonnetjes. In het midden, nette koopflats, zeer gewild bij starters en speculanten. En daartussen het rijkere gedeelte van de wijk: vrijstaande huizen en twee-onder-een-kap. Bij de woningen en de koopflats is het er boomrijk, zonnig en netjes aangeharkt. Bij de sociale woningen: postzegeltuinen met modderige grasveldjes en tuinkabouters. Op straat allemaal rondslingerende lege pizzadozen, lege Fernandes en Red Bull blikjes, en verdwaalde boodschappenkarretjes. De zwarte vuilniszakken die naast de ondergrondse containers worden gekwakt, maken de zaken niet beter. De mensen die hun zak niet in de ondergrondse container gooien zijn niet in het bezit van een pasje om de container te openen. Ze staan niet ingeschreven op het adres waar ze wonen.

Dichte gordijnen en zodra de avond valt duistere kilte. Veel mensen achter rollators, gesluierde vrouwen die met niemand praten. Jongeren met een migrantenachtergrond gekleed in zwarte capuchons en zwarte broeken (een uniform) hangen rond bij de vele garageboxen of staan in een groepje bij dure zwarte auto's. Vernielde bushokjes en straatmeubilair. Rondslingerende fietsen, vermoedelijk gestolen. De politie weet ervan, maar ze kunnen niet veel doen. Er is geen geld. Tenminste, dat is wat ze zeggen.

Een gewone wijk in de randstad. De kloof tussen de haves en de have-nots, en tussen de haves en de have more doet pijn aan de ogen. Tenminste als je geïnteresseerd bent in kansenongelijkheid en sociale onrechtvaardigheid. De regering is niet geïnteresseerd. Ze staat erbij en kijkt ernaar alsof het om een buitenaards probleem gaat, en niet een probleem dat ze zelf heeft gecreëerd. De verzorgingsstaat werd gesloopt. Deregulering en denivellering werden de lievelingsbegrippen van hartvochtige rechtse regeringen die sinds begin van deze eeuw aan de macht kwamen. Het begon allemaal met de "normen en waarden" discussie van Jan Peter Balkenende en het eindigde toen met de participatiesamenleving van Mark Rutte. En anno 2023 ligt de verzorgingsstaat aan gruzelementen, en er zijn geen plannen om deze te repareren zodat de meest kwetsbare groepen in deze samenleving wat meer lucht kunnen krijgen. Integendeel. Als het zo doorgaat wordt de kloof tussen arm en rijk onoverbrugbaar. Amerikaanse en Engelse toestanden. Mensen die hun huis moeten verkopen want ze kunnen hun zorgkosten niet meer betalen…oh, wacht. Er zijn mensen die het allemaal sinds 2008 niet meer kunnen betalen…Hoe dan? Hoe dan?   

Het gezicht van de armoede
Ergens in deze gewone wijk, in een sociale huurwoning, woont mevrouw Q.  Sinds 2008 woont ze er. In de krappe driekamerflat van haar zus, samen met haar dochter. Je kunt er nauwelijks je kont keren, maar het was of bij haar zus intrekken of de dakloze opvang. Door echtscheiding moest ze haar huis verlaten. Ze was altijd huisvrouw geweest en kwam dus alleen in aanmerking voor een bijstandsuitkering. De medewerker van de Sociale Dienst eiste van haar dat ze naar de dakloze opvang ging, want anders kreeg ze geen bijstandsuitkering. Ze bleven maar dreigen en lastig doen. Eisten een thuisbezoek, maar de partner van haar zuster zei neen. Dus werd de aanvraag voor de bijstand buiten behandeling gesteld. Een knoeper van fout, want de participatiewet was pas in 2015 een feit. Door alle spanningen en stress kreeg ze een TIA. En de TIA’s bleven maar komen. Lopen en spreken gaat nu moeilijk. Ze kan nu ook niet meer werken. Anno 2023 is de situatie nog steeds hetzelfde. Ze woont nog steeds in bij haar zuster. Ze staat ingeschreven, maar de kans dat ze een huis krijgt? Samen met haar dochter brengt ze post rond en ze runt een honden-uitlaatservice. Er is nooit genoeg geld om iets leuks te doen, om een paar nieuwe kleren te kopen, of om op vakantie te gaan. De zorgverkering betalen is een probleem. Ze heeft geen vaste baan dus wie betaalt het werkgeversgedeelte van de zorgverzekering voor Mevrouw Q? Na één keer doktersbezoek en twee keer bloedprikken is het gedaan met haar eigen risico. Sommige medicijnen die ze moet slikken worden niet vergoed. Ze is al jaren niet naar de tandarts geweest. Ze moet sinds kort extra oppassen voor verborgen kosten, want voor je het weet heeft de zorgverzekeraar geen contract met de specialist of het ziekenhuis en zit je met een nota van duizenden euro's in je maag. 

Een paar deuren verderop woonde tot voor kort, meneer H. Hij heeft al jaren dementie. Tot begin 2022 woonde hij nog gewoon thuis. Werken ging niet meer, maar hij deed nog boodschappen en maakte lange wandelingen met zijn hond. Hij wilde zijn echtgenote die aan MS lijdt niet alleen achterlaten. Het wijkteam oordeelde eind 2021 dat hij nog goed in staat was om voor zijn vrouw te zorgen: hij was welleswaar vergeetachtig, maar hij liet nog steeds drie keer per dag die enorme lobbes van zijn hond uit. Dus kregen ze amper thuiszorg. Dat hij tijdens de lockdowns steeds agressiever werd? Dat het echtpaar hulp nodig had? Daar hadden ze geen boodschap aan. Door de pandemie konden ze niet zoveel. Hun enige kind besloot dat meneer niet langer thuis kon blijven wonen. Het wijkteam vond evenwel dat hun enige kind, met een drukke baan en een druk gezin, als mantelzorger voor moeder ingezet kon worden. Na de coronacrisis zou er verder gekeken worden, zeiden ze. Eind 2022 werd geoordeeld dat het allemaal perfect geregeld is. Dat mevrouw aanmoddert met eten en zorg? En dat ze met haar scootmobiel die enorme hond drie keer per dag uitlaat? Geen enkel probleem, vindt het wijkteam. Als de hond te veel problemen geeft dan moet hij maar naar het asiel zeggen ze. Dat de hond oud is en onderdeel van het gezin? Schouderophalend wordt gezegd dat ze er zelf voor kiezen (ze kregen drie nummers van vrijwilligers om de hond uit te laten, maar niemand kwam opdagen).

In een startersflat woont mevrouw Z. Mevrouw is sinds haar 25e chronisch ziek. Ze heeft altijd gewerkt. Tot 2010. Faillissement en reorganisatie tijdens de creditcrisis hebben geleid tot ontslag. Ze was toen ergens achter in de veertig en voor de arbeidsmarkt veel te oud. Omscholen. Want, werk! Werk! Werk! Maakt niet uit wat, zeiden ze bij het UWV. Ze moest van het UWV verplicht een re-integratietraject in. Al gauw bleek dat het re-integratiebureau haar (en de andere deelnemers) feitelijk niets te bieden had. Ze kregen peptalks van zo een jonge hippe gast die daarvoor als intercedent bij een uitzendbureau had gewerkt. Nu kreeg hij vorstelijk betaald om WW'ers met advertenties geknipt uit de Metro en andere huis-aan-huisbladen voor de gek te houden. Hij kwam na twee keer niet meer opdagen, terwijl de werkzoekenden verplicht waren te verschijnen. Mevrouw Z. schreef een brief naar het UWV, dat het re-integratiebureau niet beschikt over de juiste netwerken en infrastructuur om mensen aan het werk te helpen. Hun inspanningsverplichting is zero, terwijl het UWV aan hun cliënten een inspanningsverplichting oplegt. De klacht werd ongegrond verklaard. Na de WW moest ze naar de bijstand, maar omdat ze samenwoont krijgt ze geen uitkering. Ze heeft geen recht op zorg en of andere subsidies, want partner (ze leeft samen) verdient te veel. Klagen heeft geen zin. Rechtszaken hebben geen zin, want je krijgt toch nooit gelijk. De ombudsman, dat is allemaal blablabla. De kans dat zij jouw zaak in behandeling nemen is minder dan 25 procent.  

In deze "zomaar een wijk" is de schuldhulpverlening kind aan huis. Ook Jeugdzorg is een vaste bezoeker. Net als de deurwaarder, en het incassobureau. De gelauwerden van de kapotte, niet te repareren bureaucratie, dat zijn "deze mensen".  Zonder enige emotie vertellen ze over de vele ruzies met dat leger van maatschappelijke ondersteuners dat niet in staat is adequaat hulp te bieden. Ze praten over hun niet in te dammen stuwmeer van schulden. Ze kunnen uren en uren doorgaan over de vele rechtszaken, verloren door slechte, onvoorbereide advocaten (die soms niet eens komen opdagen) en bevoordeelde, gehaaste, rechters die niks hebben met arme mensen. Complexe casuïstiek die vraagt om doorwrochte advocaten van het kaliber Gerald Roethof. Maar goede advocaten werken niet op basis van toevoeging-cliënten (ook al beweren ze, gezeten aan talkshowtafels, van wel). 

Jarenlange strijd
Overal in de wijk klagen mensen over de bevoogding en bemoeizorg. Over aanmodderen en doormodderen. Hun ervaringen met deze wrede harde overheid die zijn burgers wantrouwt. Ze haten de politiek en liberale politici, “allemaal zakkenvullers". Ze praten over gemeentelijke ambtenaren die hun onkunde als wapen tegen de burger inzetten. De meeste mensen die in armoede leven zijn het slachtoffer van crises. Eerst de kredietcrisis en nu deze energiecrisis en de gierende inflatie. Velen zitten al langer dan tien jaar in de shit. Hun kinderen zijn de nieuwe slachtoffers. En als er niets gebeurt, zijn straks hun kleinkinderen de volgende slachtoffers van deze wurgende armoede en kansenongelijkheid. Ze hebben samen met Mark Rutte het lustrum gevierd. Maar terwijl Mark Rutte vergenoegd aan de bubbels zat, zaten zij in deze "zomaar wijk" waar kapotgeslagen dromen welig bloeien, hun zoveelste teleurstelling weg te slikken… 

Opeenvolgende regeringen – eerst Balkende en daarna Rutte – hebben deze situaties willens en wetens veroorzaakt, door rücksichtslos te bezuinigen en te snoeien. Ab Klink, in zijn hoedanigheid als minister van Volksgezondheid wilde zijn morrende, goedverdienende achterban minder laten betalen voor hun particuliere zorgverzekeringen. Nivellering was het antwoord. Een draak van een wet geschreven door dwazen was zijn oplossing. Het resultaat? Een juridische gatenkaas die zorgverzekeringswet heet. En binnenkort kunnen we hier de eerste Amerikaanse toestanden verwachten als mensen hun torenhoge doktersrekening niet meer kunnen betalen en daardoor hun huis kwijtraken. 

In Nederland geen Amerikaanse toestanden zei het geachte kamerlid Hans Spekman vanuit de linker kant van de PvdA, terwijl de rechterkant van de partij bezig was met snoeien, zagen en knippen aan het sociale vangnet. Willem Drees draait salto's in zijn graf. De schande. Maar Drees kan draaien wat hij wil, zijn gedachtegoed werd uit de annalen geschrapt. Dat sommige mensen afhankelijk waren van aalmoezen en van goedgeefsheid van particulieren kon de samenleving geen ene moer schelen. "Moesten ze maar gaan werken", sprak de vox-populi hardvochtig. Wijlen Hans de Boer noemde uitkeringstrekkers in 2015 "labbekakkers". Boude uitspraken die zelfs bij de VVD slecht vielen. Maar de verontwaardiging was van korte duur, want, ziet u, arme mensen, die stemmen niet.  

Armoede is Kassa 
Het lukt deze regering met Mark Rutte aan het roer, al langer dan 10 jaar niet, om de steeds groter wordende economische ongelijkheid in te dammen. Deregulering en privatisering van allerlei nutsvoorzieningen en overheidstaken helpen armoede en inkomensongelijkheid te vergroten. En de VVD wordt electoraal niet afgestraft voor dit onrechtvaardige beleid. En daarom gaat de deregulering anno 2023 gestaag door. Een callcenter in plaats van een nette juffrouw die de telefooncentrale van de gemeente bemand. Een backoffice met zzp’ers in plaats van ambtenaren die subsidieaanvragen behandelen. Particuliere contractanten die overheidstaken hebben overgenomen. 

Armoede is big business. Wijkteams, sociaal-maatschappelijke dienstverlening, sociale advocaten, jeugdhulp, wijkmanagers, allemaal onderdeel van de markt. Net als de gemeentelijke banken, verantwoordelijk voor de schuldhulpverlening. Houtje-touwtje marktpartijen die kennis, kunde en de juisten netwerken om daadwerkelijk een mensenleven ten goede te veranderen, ontberen.

Dus als u zich weer afvraagt: "Hoe dan?’’  

Dan is het antwoord: "Precies zo dan."

Cc-foto: Towfiqu barbhuiya