Arbeidsmigratie, zwervers en bestaanszekerheid

Niet de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten.

Onze sociale samenleving is gebouwd op protocollen, wantrouwen en sancties. Het aantal ongedocumenteerde migranten neemt zienderogen toe. Veertig procent van de daklozen zijn ontslagen arbeidsmigranten, vaak uitgebuit door de voedingsindustrie, distributiecentra, slachthuizen en tuinbouw. Deze mensen worden vaak aangeleverd door louche detacheringsbureaus.

Een dak- en thuisloze kost de Nederlandse staat gemiddeld €40.000 per jaar. Het gevoerde overheidsbeleid is er vaak op gericht om via symboolpolitiek te korten op ziektekostenverzekeringen en om te voorkomen dat mensen zich inschrijven in de basisadministratie. Want hierdoor kunnen zij geen aanspraak maken op voorzieningen zoals bijstand, huursubsidie en toeslagen. Het beoogde resultaat – het terugdringen van dakloosheid – wordt op deze manier echter niet bereikt.

Investeren in betere voorzieningen heeft daarentegen bewezen minder maatschappelijke lasten te veroorzaken. Het leidt tot betere re-integratie en minder kosten door overlast en zorg.

Zorgkosten en versnippering
De marktwerking in de zorg vormt een extra obstakel bij de re-integratie van dak- en thuislozen. Commerciële partijen stuwen de zorgkosten op, wat leidt tot hogere zorgpremies en een stijging van de zorgkosten. De opbrengsten hiervan komen vaak ten goede aan aandeelhouders en commerciële partijen. Hierdoor moeten juist de meest kwetsbare cliënten het langst wachten op zorg. Dit resulteert uiteindelijk in duurdere en complexere behandelingen.

Zorg is nu eenmaal geen product, maar een wisselwerking tussen cliënt en behandelaar. Regels en protocollen werken op papier, maar in de praktijk doen een warme hand en praktische bijstand vaak wonderen. Veel dak- en thuislozen hebben geen geld voor gezonde voeding, warme kleding of een verwarmde slaapplek. Bestaansonzekerheid kost de gemeenschap kapitalen aan extra en uitgestelde zorg. Een simpele antibioticakuur kan door verwaarlozing uitmonden in weken van intensieve zorg bij bijvoorbeeld een longontsteking of bloedvergiftiging.

Daarnaast is er sprake van versnippering in de zorg: jeugdzorg, wijkteams, jongerencoaches, ADHD-begeleiding, autismehulp, GGZ-verpleegkundigen en budgetcoaches werken vaak vanuit een eigen realiteit en financiering, maar nooit vanuit de werkelijkheid van de cliënt. Alleenstaanden moeders ondervinden hier vaak de meeste nadelen van, soms zelfs met dakloosheid als gevolg. De afgelopen tien jaar is het aantal jeugdzorgaanbieders explosief gestegen van 400 naar meer dan 5000. Tegelijkertijd stegen de kosten van de jeugdzorg van €700 miljoen naar €6 miljard. Dit alles onder het mom van decentralisatie en marktwerking, bedoeld om de zorg goedkoper te maken. In werkelijkheid zagen we een toename van lichte zorg en een tekort aan complexe zorg, met lange wachtlijsten tot gevolg.

Alternatieven:

- Andere zorg en bestaanszekerheid

Organiseer bestaanszekerheid door het gezin en het kind centraal te stellen en praktische oplossingen te zoeken. Soms kan een beetje geschonken geld wonderen doen en vertrouwen geven. In tijden van nood staat praten over financiering en budgetteren gelijk aan pesten. Niet de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten. Als je echt iets wilt verbeteren, zijn het vaak de meest kwetsbaren die nog gemotiveerd zijn om iets voor anderen te betekenen.

- Zorg voor georganiseerde professionele nabijheid

Ga van een marktgedreven zorgsysteem naar een waardengedreven systeem. Geef professionals de beschikking over een klein budget om snel en effectief te handelen. Sociale woningbouw is een politieke keuze. Bouw geen luxe appartementen, maar sociale huur- en koopwoningen.

Toen ik het boek "Komt een land bij de dokter" van Michelle van Tongerlo las, moest ik denken aan onze tijd als wethouders in Oirschot. Mijn collega Piet  Smits, voorheen werkzaam als timmerman,  kwam na drie maanden op het gemeentehuis met drie opblaasbare paarse krokodillen, één voor elke afdeling. Zijn boodschap was: we laten mensen geen zes weken wachten op een antwoord bij een vergunningsaanvraag. Wat onmogelijk leek, bracht een hele organisatie in beweging. Het begon met bouwvergunningen, maar strekte zich ook uit tot sociale uitkeringen, bijzondere bijstand en welzijnswerk.

Als wethouders gebruikten we onze bevoegdheid om af te wijken en werkten op basis van vertrouwen. We stimuleerden sociale netwerken zoals ‘Vrouwen van Nu’, ‘buurtbeheer’, ‘de Zonnebloem’, energiecoöperaties en bouwcorporaties. Ook was er een hoofdambtenaar die al te veel scherpte in discussies wist te kanaliseren. De gemeentelijke buitendienst werd de oren en ogen van het sociale netwerk. Collega’s aldaar,  Geert en Jan,  stuurden we soms op pad naar onbereikbare cliënten, en het integrale zorgteam hanteerde de stelregel: “Als het water aan de lippen staat, leveren we zorg.”

Onze grootste tegenstander was de liberale fractie, die bleef vasthouden aan marktwerking en controle. Toch konden we na twee jaar aantonen dat de zorgzaamheid toenam en de zorgkosten afnamen.

Conclusie
Waar een wil is, ontstaat ruimte voor een andere manier van samenwerken. Dit brengt nieuwe energie en inspiratie teweeg.