Apen doen mee aan Wall street bezetting

Een aantal jaren geleden hebben we in het Yerkes National Primate Research Center, in Atlanta met kapucijnaapjes het ‘rijke CEO-scenario’ nagespeeld. Sommige aapjes speelden de rol van rijke stinkerd, andere speelden de rol van loonslaaf. Helaas konden we daarbij bij lange na niet zo ver gaan als in de Amerikaanse maatschappij, waar CEO’s honderden keren meer verdienen dan de gemiddelde werknemer, maar zelfs kleine ongelijkheden bleken effectief.

Door dit experiment –en andere vergelijkbare experimenten- geloven we dat er zoiets bestaat als een aangeboren rechtvaardigheidsgevoel. Maar er is meer, de studie van primaten vertelt ons ook iets over empathie en altruïsme. In tegenstelling tot ongelijkheid, dat in onze maatschappij aan een opmars bezig is, lijkt empathie een steeds kleinere rol te spelen. Het wordt tijd goed op te passen als het publiek bij een CNN/Tea Party-debat vrolijk ‘Yeah’ gaat roepen op de suggestie dat het ontbreken van een ziektekostenverzekering neerkomt op een doodvonnis. Of als David Brooks in The New York Times de morele waarde van empathie kan ontkennen. Maatschappijen die plicht en loyaliteit boven compassie stellen, zoals door Brooks bepleit, hebben in het verleden bestaan, maar enkele genocides later heeft hun model toch echt aan aantrekkingskracht verloren.

Experimenten met empathie in onze naaste verwanten, de apen, hebben laten zien dat ze vrijwillig hun voedsel delen, zelfs als ze het allemaal zelf kunnen houden. Ze geven ook werktuigen aan degenen die het nodig hebben. Of ze openen een deur zodat anderen bij voedsel kunnen, ook als dat voor henzelf ontoegankelijk blijft. Ik zie elke dag uitingen van empathie, zoals wanneer chimpansees degenen die net een gevecht hebben verloren teder omhelzen en kussen. Of als ze in een keuzetest beloningen voor iedereen prefereren boven beloningen voor alleen henzelf. Aangezien het meest recente empathie-onderzoek ook honden, olifanten en zelfs knaagdieren betreft, denken we dat de betreffende hersenstructuren universeel zijn voor zoogdieren, wat zou betekenen dat het tweehonderd miljoen jaar oud is. Dit verklaart waarom empathie, tenminste onder leden van dezelfde groep, iets automatisch is en allesbehalve broos.

Een van de meest empathische presidenten die Amerika heeft gehad liet ooit zijn koets stoppen voor een schreeuwend varken dat vastzat in de modder. Hij trok hem eruit ten koste van een vuile broek. Dat was Abraham Lincoln, die het vaak had over de banden van sympathie die de natie bij elkaar hielden. Hij gaf toe dat de beslissing om ten strijde te trekken tegen de slavernij voortkwam uit gevoelens over het zware lot van de slaven. De herinnering aan het zien van aan elkaar geketende slaven in het Zuiden was voor hem een ‘doorlopende marteling’, zo schreef hij aan een vriend.

De sterkste pilaren van de menselijke moraliteit zijn compassie en een gevoel van rechtvaardigheid. Het feit dat beide waarschijnlijk ouder zijn dan onze soort zou iedereen die ze wil negeren aan het denken moeten zetten. Deze neigingen mogen de 1% die Amerika’s welvaart controleert dan slecht uitkomen, maar de rest van ons zal onze erfenis als sociale dieren ongetwijfeld hoog willen houden.