Apathie is de grootste bondgenoot van extreemrechts

Vorige week ging het metaforische masker van Thierry Baudet weer eens af; hij noemde Vladimir Poetin een “grote held,” die vecht tegen de “deepstate” (lees: de Joden) die de wereld zogenaamd bestuurt vanuit Oekraïne en Israël. Verder riep Geert Wilders deze week op om het leger in te zetten tegen vluchtelingen, en uploadde Ongehoord Nederland een Youtube video over 'cultuurmarxisme' (een complottheorie bedacht door de Nazis).

Dit alles is niet verbazend, extreemrechts is immers al jaren in opkomst in Nederland. Het is intussen echter wel verassend hoe weinig dit soort gebeurtenissen mensen schijnt te schelen. Een paar jaar gelden was het hele land nog in rep en roer omdat Baudet enkele proto-fascistische termen had gebruikt in zijn overwinningstoespraak na de provinciale statenverkiezingen, terwijl nu nauwelijks iemand in mijn omgeving überhaupt af lijkt te weten van de eerder genoemde incidenten. Dit ondanks dat deze uitingen toch een heel stuk explicieter en extremer zijn dan Baudet’s verwijzing naar de 'boreale' wereld in 2019. 

Wat wij hier zien gebeuren is dat het zogenaamde 'Overton-venster' van de Nederlandse politiek steeds verder naar rechts aan het schuiven is. Dit 'venster' is een concept uit de politicologie, en het verwijst naar de kaders die in een samenleving bepalen welke politieke standpunten acceptabel zijn, en welke als extreem worden gezien.

Zo zou de ziekenzorg privatiseren in een land als Cuba als een extreme maatregel worden gezien, terwijl dit in een land zoals de Verenigde Staten al de status quo is. Het feit dat de uitspraken van Kamerleden als Baudet en Wilders nu weinig meer losmaken in de samenleving, kan dus in feite worden gezien als een teken van het succes van populistisch rechts. Ze hebben posities, die een paar jaar geleden nog als ondenkbaar werden gezien, succesvol genormaliseerd als legitieme standpunten binnen het maatschappelijke debat.

Dit succes is echter een groot gevaar voor de Nederlandse democratie. Doordat de verplaatsing van het Overton-venster stapsgewijs gaat, is deze normalisering namelijk niet enkel nuttig voor populisten omwille van zichzelf. Ze dient ook direct als een springplank voor nóg verdere radicalisering.

Zodra mensen als Baudet en Wilders zich realiseren dat ze met een grove uitspraak wegkomen, zien ze dit direct als een opening om nóg extreme uitspraken te doen. Dit fenomeen kunnen we bij Baudet goed zien als wij zijn eerder genoemde uitspraak over Israël plaatsen tegenover hoe hij drie jaar geleden nog over dit land sprak. Toen moest hij centrumrechts nog naar de mond praten, omdat het Overton-venster indertijd een stuk minder ver naar rechts lag. Hij zei toen daarom dat Israël “onze bondgenoot is” en dat zijn partij het land “onvoorwaardelijk steunt.”

Het is daarom dat ik onze maatschappelijke onverschilligheid jegens populistisch rechts hun grootste bondgenoot noem; als wij als maatschappij de honderdste keer net zo heftig hadden gereageerd op de extreme uitingen van Baudet zoals we dat deden bij de eerste keer, had zijn nieuwe partij in 2019 wellicht wel nooit verder kunnen radicaliseren dan een neoconservatieve partij die hooguit iets rechtser was geworden dan het CDA, en het Baudet zijn extreme meningen voor zichzelf moeten houden. Nu is zij echter uitgegroeid tot een partij die openlijk antisemitische complottheorieën probeert te normaliseren.

Blijf dus verontwaardigd, ook als je niet meer verbaasd bent. 

cc-foto: Howard Lake