Antifascisme is niet alleen voor links, maar voor alle democraten

Voor het GroenLinks partijcongres van 4 februari 2023 hebben Sybren Kooistra en ik een motievoorstel opgesteld dat leden tot 25 januari kunnen mede-ondertekenen om een begin te maken aan een georganiseerd antifascisme in Nederland tegen de opmars van radicaal-rechts.

Kunnen wij zelfs nog van een “opmars” spreken, van die donkere krachten op rechts? Het is ondertussen niets nieuws meer in Nederland en Europa. Waar we tien jaar geleden nog spraken van een “populistische opstand” zijn radicaal-rechts en aanverwanten ondertussen een vast onderdeel geworden van ons politieke landschap. En daarmee hebben ze ook aan baldadigheid gewonnen. Waar vroeger op gezinspeeld werd of wat achter gesloten deuren werd gehouden, wordt vandaag publiekelijk gezegd of zelfs tot beleid gemaakt.

Waar aan de macht, zoals in Hongarije, ondermijnen zij de persvrijheid, de rechtsstaat en de liberale democratie. Waar in oppositie dreigen zij met tribunalen en zelfs met geweld. Racistische en antisemitische complottheorieën worden, nog geen tachtig jaar na de Tweede Wereldoorlog, opnieuw gepropageerd. In Duitsland, de Verenigde Staten en Brazilië is de afgelopen jaren het parlement bestormd met als doel de democratie omver te werpen en in Nederland hebben we een partij in de Staten-Generaal die daar openlijk van droomt.

Ook voor hen die zich zelfs nu nog vastklampen aan het motto van “het redelijke midden” wordt het onderhand onhoudbaar om te spreken van “populisme aan de uiteinden”. Met, om maar twee voorbeelden te noemen, in Italië een zelfverklaarde fascist als Senaatsvoorzitter en in Nederland een bewezen nazisympathisant – Freek Jansen – als parlementariër zou het misplaatst zijn nog langer een blad voor de mond te nemen. Het fascisme heeft zich hernieuwd.

Daarmee hoeven wij niet alle bewegingen aan de rechterflank over één kam te scheren. Ook in de vorige eeuw waren er fascistische, reactionaire en radicaal-rechtse bewegingen die zich wellicht in dezelfde richting bewogen maar daarmee niet één pot nat waren. Maar laten we onszelf niet in de nuance verliezen. We hoeven niet te wachten op nóg een “hebbes”-moment. De richting, die kennen we, en dáár gaat het om. Die vraagt om een antwoord: een hernieuwd antifascisme. Hoe moet dit er uit zien?

Het uitgangspunt is het opbouwen van een cordon sanitaire rondom het FvD en de PVV door alle partijen in de Staten-Generaal. Twijfelen wij terecht, zoals bij de PVV, om hen fascistisch te noemen, dan twijfelen wij net zo terecht niet om te stellen dat zij zich in dezelfde richting bewegen. Om te voorkomen dat zij hun doelen kunnen verwezenlijken, moeten alle andere partijen ervan overtuigd worden geen enkele samenwerking met hen aan te gaan. Want antifascisme is niet alleen voor links, maar voor alle democraten.

Samenwerking normaliseert niet slechts deze partijen, maar ook hun ideeën en daar ligt een tweede gevaar. Een cordon sanitaire verlamt het FvD en de PVV politiek en houdt partijen scherp om ideeën die niet in een democratie passen buiten de deur te houden.

Als aanzet tot een cordon sanitaire willen wij dat GroenLinks zelf de interactie binnen de Staten-Generaal minimaliseert door interrupties zoveel mogelijk te beperken en geen wetsvoorstellen of moties te mede-ondertekenen. Dit verleent slechts media-aandacht en legitimiteit aan deze partijen.

Wij roepen GroenLinks op om haar strategische positie in het Nederlands politieke landschap te gebruiken. Dit door, per geval, te overwegen uit coalities van gemeentes binnen een gegeven provincie of uit coalities in de Provinciale Staten te stappen met partijen die op dat moment een coalitie aangaan met de PVV of het FvD. Het uitgangspunt van de VVD en het CDA is veelal nog “wij sluiten op voorhand niemand uit” zonder oog voor dit nieuwe politieke landschap waarin sommige partijen het democratische bestel zelf teniet willen doen. Zolang de VVD en het CDA nog niet tot dit inzicht zijn gekomen, moet GroenLinks haar deel doen door kosten te verbinden aan dit soort coalities.

Ook is er noodzaak aan wetgeving die de Nederlandse democratie weerbaarder maakt en het opereren van fascistische partijen en organisaties zal bemoeilijken. Er is recentelijk al veel gezegd over het uitbreiden van het partijverbod, een technisch delicaat onderwerp en mogelijk een mes dat aan twee kanten snijdt. Er moet dan ook niet gekeken worden in de richting van het inperken van het verenigingsrecht – wat terecht zeer sterk is in Nederland – maar op de gebieden van, bijvoorbeeld, partijfinanciering en politieke advertenties.

Ten slotte roepen wij GroenLinks op tot het bouwen aan een maatschappelijke gedragen antifascisme door het te benoemen, door bewustwording te bevorderen en door het steunen van naar democratie strevende antifascistische bewegingen. Net als alle andere politiek komt fascisme namelijk niet in de eerste plaats uit de Kamer, maar uit de samenleving.

Tot dusver de motie, die al door veel GroenLinks-leden mede-ondertekend is en waarvoor wij op nog meer steun rekenen voor het aankomende partijcongres. Maar des te meer hopen wij dat deze oproep ook buiten de partij en buiten links niet in dovemans oren valt. Daarvoor is de dreiging van het hernieuwde fascisme te groot en staat er teveel op het spel.