ZEMBLA: Antidepressiva, een recept voor moord?

Bijwerkingencentrum Lareb heeft tussen 2014 en 2017 51 nieuwe meldingen van agressie na het gebruiken van antidepressiva binnengekregen.

Hoogleraar forensische psychiatrie Robbert-Jan Verkes van de Radboud Universiteit vindt dat artsen heel zorgvuldig moeten zijn met voorlichten over het gebruik van antidepressiva en patiënten goed in de gaten moeten houden bij het slikken van deze medicijnen. Onder andere omdat er agressief gedrag kan optreden als bijwerking. Uit nieuw onderzoek dat Verkes op dit moment afrondt blijkt dat er in sommige gevallen een relatie zou kunnen zijn tussen het slikken van antidepressiva en agressief gedrag. Dat zegt hij in een interview dat ZEMBLA woensdag publiceert op www.zembla.tv.

Rol antidepressiva bij moord De vraag of antidepressiva kunnen leiden tot agressief gedrag of zelfs moord levert al jaren een stevig debat op onder deskundigen. Dat blijkt ook uit de Amerikaanse documentaire ‘Recept voor moord?’ die ZEMBLA morgen uitzendt. In deze reconstructie van de ‘Batman-moorden’ staat de vraag centraal of anti-depressiepillen een rol hebben gespeeld bij de daad van student James Holmes. Holmes richt in 2012 een bloedbad aan in een bioscoop tijdens een Batman film. Hij vermoordt twaalf mensen en verwondt er zeventig. Op dat moment slikt hij een hoge dosis van het antidepressivum Zoloft (sertraline).

‘Er is wel iets aan de hand’ Hoogleraar Robbert-Jan Verkes vindt dat artsen heel zorgvuldig moeten voorlichten en patiënten die antidepressiva slikken goed in de gaten moeten houden, zeker in de eerste weken dat ze de medicijnen slikken. Ook al is agressie een zeldzame bijwerking. De hoogleraar: “Ik denk dat er in zeldzame gevallen toch een verband is tussen bepaald gedrag en die medicatie. Bij het bijwerkingencentrum Lareb zijn onevenredig veel gevallen gemeld van geweld en antidepressiva als je het vergelijkt met geweld als bijwerking van andere medicijnen. Ook in de Verenigde Staten wordt onevenredig vaak agressie gemeld als bijwerking. Dat geeft te denken, er is wel iets aan de hand naar mijn mening.”

Ratten Verkes: “In Nijmegen hebben we net een nieuw onderzoek gedaan met ratten en het antidepressivum citalopram. Eigenlijk zou het zo moeten zijn dat ratten minder agressief worden van citalopram, want dat gebeurt ook bij de meeste mensen, maar een aantal ratten werd juist steeds agressiever. Ik denk dat daar echt iets zit en dat je dat ook ziet bij mensen. Het is belangrijk om te weten wat die agressie veroorzaakt, want dan kunnen we beter en gerichter voorlichten en voorschrijven. Al is er maar één zaak waarbij antidepressiva de oorzaak was van de moord, dan is het er al één te veel.”

Nederlandse zaken Net als bij de zaak James Holmes zijn er ook in Nederland verschillende moordzaken waarin de discussie over antidepressiva een rol spelen. Een bekende zaak is bijvoorbeeld de bijlmoord waarbij stewardess Elzelien K. haar dochter en echtgenoot vermoordde. Ook de zaak Grietje S., die haar tweejarig zoontje wurgde en met haar dochtertje van zeven het water inreed is een bekende zaak. En in 2008 schoot de Fries Ids Idsardi drie personen neer terwijl hij aan de antidepressiva was. Eén slachtoffer overleed, twee anderen raakte zwaargewond. Idsardi had een dubbele dosis paroxetine geslikt.

Rechter had antidepressivagebruik meer mee moeten wegen Hoogleraar Verkes deed maandenlang dubbelblind onderzoek met Ids Idsardi in de TBS kliniek. Daaruit bleek dat hij op dagen dat hij paroxetine kreeg merkbaar agressiever en prikkelbaarder was dan op dagen dat hij dit niet kreeg. Verkes: “In het geval van James Holmes kan ik niet beoordelen of antidepressiva een rol hebben gespeeld bij zijn agressieve gedrag, bij Idsardi is de kans veel groter dat die medicijnen een rol hebben gespeeld. We hebben hem uitvoerig onderzocht en gebleken is dat hij sneller geïrriteerd raakt als hij paroxetine slikt. Het is in dit soort zaken ontzettend moeilijk om de rol van antidepressiva aan te tonen, maar ik vind dat Idsardi tekort is gedaan en dat de rechter meer mee had moeten wegen dat hij gevoelig is voor de antidepressiva die hij slikte.”

51 nieuwe meldingen van agressief gedrag Bijwerkingencentrum Lareb heeft tussen 2014 en 2017 51 nieuwe meldingen van agressie na het gebruiken van antidepressiva binnengekregen. In de tien jaar daarvoor kreeg het centrum negentig meldingen binnen. De meldingen die de afgelopen jaren bij Lareb binnenkwamen waren onder andere:

– Een volwassen vrouw kreeg last van suïcidale neigingen, automutilatie, rusteloosheid, impulsief gedrag acht weken na start van paroxetine. De agressie uitte zich in vernielingen en verbale agressie. De dosis van paroxetine werd verlaagd en ze is hersteld. – Een man van middelbare leeftijd gebruikte paroxetine en na het nemen van een verhoogde dosering zou hij agressief en suïcidaal zijn geworden. Deze patiënt pleegde een moord op een collega. – Melding over een man van middelbare leeftijd die na enkele weken gebruik van paroxetine hevige impulsdoorbraken kreeg, wat leidde tot twee vechtpartijen. De dosis van paroxetine werd verlaagd, verdere informatie over zijn herstel is onbekend. – Een volwassen man ondervond agressie en een ‘totale persoonsverandering’ na gebruik van fluoxetine voor depressie.

Meer bijwerkingen dan verteld Sinds de jaren tachtig van vorige eeuw is het gebruik van de SSRI-antidepressiva enorm toegenomen. Veel mensen hebben er baat bij. Ook in Nederland worden ze door meer dan een miljoen mensen geslikt. Maar de afgelopen twintig jaar blijkt dat er meer bijwerkingen zijn dan aanvankelijk door de industrie is verteld. Voor jongeren wordt het gebruik van deze pillen nu zelfs officieel afgeraden. Omdat er een verhoogd risico op zelfmoord en agressie is aangetoond bij kinderen en adolescenten.

Ook voor volwassenen staat zelfmoord en agressie inmiddels vermeld als zeldzame bijwerking in de bijsluiters sinds Lareb in 2014 opriep de bijwerking in de bijsluiter op te nemen. Lareb-directeur Agnes Kant: “Het duurt altijd even voordat het dan ook in de bijsluiters staat. Dat had van ons wel wat sneller gemogen, maar inmiddels staat daadwerkelijk in de bijsluiters dat agressie een bijwerking kan zijn. Ook belangrijk: sinds 2016 kunnen wij nieuwe bijwerkingen ook zelf toevoegen als alert in het farmaceutisch kompas, hét handboek voor artsen bij het voorschrijven. Als we het nodig vinden de bijwerking van geneesmiddelen te wijzigen omdat er nieuwe conclusies zijn, dan hoeven we nu niet meer te wachten tot ze in de bijsluiters worden opgenomen. Dat laatste is erg belangrijk want je wil dat artsen zo snel mogelijk rekening houden met bijwerkingen.”

cc-foto: Jordan Dawe